متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش بر اساس مستقل یا وابسته بودنشان، مورد ارزیابی قرار می گیرند. ما قصد داریم با وجود رگه های شخصیتی منش و سرشت (متغیرهای مستقل)، به پیش‌بینی بهبود یا عدم بهبود رفتار اعتیاد به مواد مخدر (متغیر وابسته: در دو گروه در حال بهبود و بهبود یافته) دست بزنیم.

متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش به عبارت زیر می‌باشد:

.رگه های شخصیت که شامل نوجویی، آسیب گریز، پاداش وابستگی و پشتکار، خود راهبری و همکاری، خود فراوری می‌باشد.

چهار بعد مزاج به شرح ذیل می‌باشد:

۱- نوجویی: فعال سازی رفتاری عبارت است از فراخوانی رفتار در پاسخ به محرکها و پدیده‌های نو و جدید(اخذ پاداش یا رهایی از تنبیه).

۲- آسیب گریزی: بازداری رفتار در پاسخ به محرک های تنبیه و یا فقدان پاداش انجام می شود.

۳- پاداش وابستگی:رفتاری که در گذشته تقویت دریافت ‌کرده‌است،حتی در شرایطی که تقویت ادامه ندارد باز هم تکرار می شود(یعنی تداوم رفتار بعد از مدتی که پاداش قطع می شود).

۴- پشتکار: نشانه های تنبیه متناوب به نشانه های پاداش احتمالی منجر می شود و انتظار می رود که فرد در امور تداوم داشته باشد.

سه بعد منش به شرح ذیل می‌باشد:

۱-خودراهبری: برداشت از خود به عنوان یک فرد مستقل با ویژگی هایی مانند:خود متکی،دارای اعتماد به نفس،آگاه از نگرش دیگران،هدفمند،آمادگی برای مقابله با شرایط سخت.

۲- همکاری: پنداشت از خود به عنوان بخشی از جوامع بشری که دارای ویژگی هایی مانند:دلسوز و حمایت کننده،صبور و صمیمی ،حس اجتماعی،یاری رسان،بی ریا و با وجدان،گرایش به امور خیریه و ….

۳-خود فراوری: بر پایه مفهوم از خویشتن به عنوان بخشی از جهان و منابع اطراف آن.

در نظریه کلونینجر سرشت به پاسخ های هیجانی خودکار باز می‌گردد و تا حدودی جنبه ی وراثتی دارد و در سراسر زندگی استوار می ماند،از نظر ژنتیک همگن و از یکدیگر مستقل می‌باشند و این بدان معنا است که ژن های مختلف بر فعال شدگی،تداوم و بازداری رفتار مؤثر است.ولی در مقابل منش به خودپندارها و اهداف و ارزش‌ها و تجربیات فرد در زندگی برمی گردد،ویژگی های منشی تاثیر اندکی از انتقال وراثتی دارد و بیشتر تحت تاثیر محیط خانواده و حاصل یادگیری اجتماعی و فرهنگی است که در طول زندگی رشد می‌کند(پویان،بلندنظر،باعدی،سلیمان پور،۱۳۸۶).

-شخصیت : کلونینجر شخصیت را به ‌عنوان ویژگی های خلقی فرد و ویژگی های منش فرد تعریف کرد (کلونینجر، ۱۹۸۶).

-اعتیاد: در معنای وسیع کلمه عبارت است از رفتاری که براثر عادت چنان بر فرد تسلط یابد که کاملاً و تا حدی رفتارهای سالم او را تحت سیطره خود بگیرد. و در عمل به استفاده زیاد از الکل و سایر مواد و داروهای محرک و مخدر اطلاق می شود البته اندازه ای که فرد به آن اتکا شدید عاطفی و جسمی پیدا کند. روان تحلیل گران و روان پزشکان اغلب بر این مسئله تأکید دارند که اساس اعتیاد میل غیر قابل کنترل برای رسیدن به لذت و کم کردن اضطراب در فردی است که اختلال شخصیت و منش دارد (شاملو، ۱۳۷۰).

.مرکز TC: در سال ۱۳۸۱ افتتاح وتا کنون هزاران معتاد برای پاک شدن ‌به این مرکز مراجعه کرده‌اند، که بیش از نیمی از آنان اعتیاد را ترک کرده‌اند و دوره ی ترک ۳ ماهه است.

۱-۶-۲ تعریف عملیاتی

متغیرهای مورد مطالعه در پژوهش عبارتند از :

– افراد: منظور از افراد در این پژوهش، افراد مذکر است که در فاصله سنی ۲۰ تا ۴۹ سال قرار دارند.

– افراد معتاد: منظور از افراد معتاد در این پژوهش افرادی است که در نتیجه استعمال مکرر و مداوم مواد مخدر مثل تریاک، هروئین و حشیش و… معتادند و جهت ترک اعتیاد به مرکز TC شهر مشهد مراجعه کرده‌اند.

– گروه معتادین: شامل نمونه ای از افراد معتاد به مواد مخدر، خود معرف( افرادی که شخصاً یا توسط اطرافیان) به معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی معرفی شده اند و یا افراد معتادی که از طریق مقامات قضایی و انتظامی به مرکز بازپروری معرفی شده اند انتخاب خواهد شد.

-نرم هنجار: که همان نرمی است که دکتر کاویانی برای پرسشنامه سرشت و منش کلونینجر ارائه داده است.

.رگه های شخصیت: که به وسیله سوالاتی که در پرسشنامه سرشت و منش کلونینجر آمده نمرات به دست آمده و نمره گذاری می‌شوند.

-گروه یاور و فارغ التحصیل: مجموعه افرادی را شامل می شود که بیش از ۷ ماه است که در مرکز بسر می‌برند و اعتیاد را ترک کرده‌اند و به درجه ای از ارتقاء شناختی و شخصیتی رسیده اند که قادرند گروه در حال بهبود را آموزش و یاری دهند.

-گروه در حال بهبود: افرادی را شامل می شود که بیش از یک ماه در مرکز هستند و تاکنون لغزش و مصرف مجدد مواد نداشته اند.

-آزمون سرشت و منش کلونینجر: این آزمون شامل ۴ مؤلفه‌ (نوجویی، آسیب گریزی، پاداش وابستگی و پشتکار) است که کمتر تحت تاثیر محیط است و به طور ژنتیک به فرد انتقال می‌یابد و ابعاد سرشت را می سنجد. همچنین سه مؤلفه‌ محیطی (خود راهبری، همکاری و خود فراوری) ‌به این آزمون اضافه شده است که ابعاد منش را می سنجد که کلاً شامل ۱۲۵ سوال است و بر اساس مدل زیستی اجتماع شخصیت است.

فصل دوم: پیشینه پژوهش

۲-۱مقدمه

در این فصل ابتدا در ارتباط با مفاهیم مورد مطالعه در این پژوهش یعنی اعتیاد به مواد مخدر، و سپس ‌در مورد تقسیم بندی انواع مواد، تعاریف و مفاهیم شخصیت، رابطه شخصیت و اعتیاد، اختلالات وابسته به مواد، نظریه کلونینجر و کاربرد آن، و سپس ‌در مورد مرکز اجتماع درمان مدار و اهداف آن صحبت خواهیم کرد.

مفهوم شخصیت، در روان شناسی اهمیت خاصی دارد و از نقطه نظر تاریخی بحث و اندیشه ‌در مورد مو.ضوعاتی مثل ماهیت انسان، سلامت و بیماری روانی، تربیت و رشد فرد سابقه ای بسیار طولانی دارد، مثلاً در داستانها و حانه هایی که انسان درباره ی خودش گفته و در آن ها سعی در بیان حالات خود داشته به نحوی ‌در مورد ماهیت خود به تحقیق پرداخته است(شولتز، ۱۹۹۰).

در این پژوهش ما به دنبال رگه های شخصیتی هستیم که فرد را به سوی مصرف مواد سوق می‌دهد،به عنوان مثال نمرات بالا در تنوع طلبی با گرایش به ماد مخدر مرتبط است(پویان و همکاران،۱۳۸۶).

اعتیاد: معتاد کسی است که وابستگی جسمی و روانی به یک دارو دارد و ناگزیر است مصرف مقادیر مشخصی از آن را به طور مستمر ادامه دهد، در سال ۱۹۶۴، سازمان بهداشت جهانی ‌به این نتیجه رسید که اصطلاح اعتیاد، اصطلاح علمی نیست و وابستگی را به جای آن توصیه کرد(پور افکاری، ۱۳۷۳ ج ا س ۲۵).

در سال ۱۹۵۰سازمان ملل متحد اعتیاد را اینگونه تعریف کرد:مسمومیت تدریجی یا حادی که به علت استعمال مداوم یک دارو اعم از طبیعی یا ترکیبی ایجاد می شودو به حال شخص و اجتماع زیان آور است(ستوده،۱۳۸۰).

در تعریفی دیگر اعتیاد عبارت است از دل مشغولی به مواد روان گردان به طوری که فرد قادر به کنترل خود نباشد و تکانشی برای ادمه ی آن ها علی رغم عواقب مضر فردی و اجتماعی وجود داشته باشد(شیخ الاسلام،۱۳۸۶).