۱-۳- ضرورت پژوهش
کودکی اولین و مهمترین دورۀ زندگی آدمی است. در این دوره کودک برای نخستین بار با طبیعت رابطه برقرار می کند، روابط اجتماعی خود را بنا مینهد و به مفهومی از خود میرسد. از آنجا که در این دوره ساختار شخصیتی و رفتاری بنیان گذاشته می شود دوران کودکی را دوران سرنوشت ساز دانسته اند (کول، ترجمۀ مفیدی، ۱۳۷۲). از زمانی که تعلیم و تربیت برای کودکان در دورۀ ابتدایی به طور جدی مورد توجه واقع شد مسئلۀ آموزشهای پیشدبستانی هم، که باید آن را سالهای سازندگی و تشکیل دهندۀ بسیاری از صفات و ویژگیهای کودک نامید، مورد توجه قرار گرفت (تهذیبی و جوادنیا، ۱۳۸۵).
امروزه اهمیت و ضرورت آموزش و پرورش در دورۀ پیش از دبستان بیش از گذشته مورد نظر است. از بین دلایل ضرورت برنامه های پیش از دبستان می توان به دلایلی چون تأثیر این دوره در شکلدهی موفقیتهای تحصیلی در سالهای بعدی، کاستن از مشکلات کودکان دو زبانه، نیاز والدین شاغل، افزایش متقاضیان این دوره، تشخیص کودکان استثنایی و فراهم کردن آموزشهای خاص آن ها، وجود افت تحصیلی به ویژه در سال اول ابتدایی، نیاز خانوادههای کم درآمد و کم سواد یا بی سواد به استفاده از یک محیط سالم تربیتی برای فرزندان خود و تحول همه جانبه کودکان اشاره کرد (صافی،۱۳۸۱).
در گذشته عقیدۀ بسیاری از صاحب‌نظران بر این بود که ورود کودکان به دبستان آغاز یادگیری و شکوفایی آن ها در تمام ابعاد تحول است، اما امروزه در پرتو تلاش صاحب‌نظران مختلف، مسیر تفکر و برنامه ریزی به سمت بارور شدن آموزش های پیش از دبستان، به عنوان پیشنیاز ورود کودکان به مدرسه، تغییر کرده‌است (کول، ترجمۀ مفیدی، ۱۳۷۲).
از آنجا که مطالعات موجود مبین این واقعیت است که آموزشهای پیش از دبستان در فراهم کردن زمینه های تحول و آماده سازی کودکان برای ورود به مدرسه نقش اساسی و مهمی دارد و تأکید آموزش و پرورش این دوره بر توجه به ویژگیهای مراحل تحول و پرورش حواس گوناگون کودکان است (شورای عالی آموزش و پرورش، ۱۳۹۱)، بر همین اساس میبایست توجه ویژه ای به بحث مراحل تحول کودکان در این دوره داشت.
این پژوهش هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی از اهمیت زیادی برخودار می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ نظری، این ایده را در بوتۀ آزمون قرار میداد که آیا آموزش سازماندهی شده و طراحی شده در دورۀ کودکی می تواند موجبات تحول شناختی را تسهیل کند. بدون تردید، تأیید یا رد این ایده در بردارندۀ مفاهیمی نو و فهمی جدید از ماهیت تحول شناختی و نقش تربیت دوران کودکی خواهد بود. در سطح عملی نیز، نتایج این مطالعه می تواند به برنامه ریزان آموزش و پرورش پیش از دبستان کمک کند تا از وضعیت کنونی برنامه های پیش از دبستان شناخت کافی پیدا کنند، از این لحاظ که آیا برنامه های طراحی شده آنان در تسهیل تحول شناختی کودکان مؤثر عمل کرده‌است. این ارزشیابی اطلاعاتی در ارتباط با میزان موفقیت برنامه های طراحی شده و نقاط قوت و ضعف آن ها در اختیار دست اندرکاران تربیتی قرار میدهد و آن ها را در اتخاذ تصمیمات آگاهانهتر در آینده کمک می کند. کمبود توجه ویژۀ مطالعات صورت گرفته در خصوص تحول شناختی کودکان در این دوره و تأثیراتی که این آموزشها بر تحول شناختی کودکان در دوره ابتدایی می گذارد ضرورت انجام این پژوهش را نشان میدهد.
۱-۴- اهداف پژوهش
۱- مطالعۀ نقش برنامۀ آموزش پیش از دبستان در تحول شناختی دانش آموزان پایۀ اول ابتدایی
۲- مقایسۀ سطوح تحول شناختی دانش آموزان پایۀ اول ابتدایی پیشدبستانی رفته با گروه همتای پیشدبستانی نرفتۀ آن ها
۱-۵- پرسشهای پژوهش
الف- آیا برنامۀ آموزش پیشدبستان در تحول شناختی کودکان پایۀ اول ابتدایی نقش دارد؟
ب- آیا میان سطوح تحول شناختی دانش آموزان پایۀ اول ابتدایی پیشدبستانی رفته با گروه همتای پیشدبستانی نرفتۀ آن ها تفاوت وجود دارد؟
۶-۱- طبقه بندی متغیرها
متغیر مستقل: آموزش پیشدبستانی می‌باشد که در پیشدبستانیهای ضمیمۀ مدارس دولتی و غیرانتفاعی ارائه می شود.
متغیر وابسته: تحول شناختی دارای چهار مرحلۀ حسی-حرکتی[۱۲]، پیشعملیاتی[۱۳]، عملیات عینی (محسوس)[۱۴]، و عملیات انتزاعی (صوری)[۱۵] می‌باشد. عملیات عینی دارای سه زیر سطح و عملیات انتزاعی دارای دو زیر سطح است. از آن جا که دانش آموزان از مرحلۀ حسی-حرکتی عبور کرده‌اند در این پژوهش مرحلۀ حسی-حرکتی مدنظر قرار نمیگیرد.
متغیرهای کنترل: ۱- پایۀ تحصیلی: دانش آموزان پایۀ اول ابتدایی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. ۲- نوع مدرسه ابتدایی: مدارس دولتی مورد مطالعه قرار می گیرند.
متغیر تعدیل کننده: ۱- جنسیت ۲- تحصیلات والدین ۳- وضعیت درآمد خانواده (زیر ۵۰۰ هزار تومان، ۵۰۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان، یک میلیون تومان بالاتر) ۴- وضعیت تحت تکفل کودک (دو والد و تک والد) ۵- نوع موسسۀ پیشدبستانی محل تحصیل آنان (ضمیمۀ مدارس دولتی و غیرانتفاعی) ۶- تعداد سالهایی که کودک در پیشدبستانی تحت آموزش بوده است (یک سال یا دو سال) ۷- تولد در نیمۀ اول یا نیمۀ دوم سال (شش ماهۀ اول یا شش ماهۀ دوم سال) ۸- نگهداری شدن یا نشدن کودک توسط مهدکودک.
۱-۷- تعریف مفاهیم واصطلاحات
تحول: مفهوم تحول[۱۶] که در برخی متون برای توصیف آن از مفهوم رشد[۱۷] هم استفاده می شود. «تحول تغییرات منظم و سازگارانهای است که از لحظۀ بستن انعقاد نطفه تا هنگام مرگ در فرد اتفاق می افتد» (وولفلک، ۲۰۰۴، به نقل از سیف، ۱۳۸۶، ص ۶۸).
تحول شناختی:
«تحول شناختی به تغییرات منظمی گفته می شود که در طول زمان در شناخت (دانستن، یاد گرفتن، به یاد آوردن، فهمیدن و اندیشیدن) فرد اتفاق می افتد» (سیف، ۱۳۸۶، ص ۹۰). در این مطالعه منظور از تحول شناختی نمراتی است که آزمودنیها با توجه به پاسخگویی آزمون مفرح و چالش برانگیز بیکن[۱۸] (۲۰۰۱) در مرحلۀ پیش عملیاتی (کمتر از ۴)، عملیات عینی شامل (زیر سطح اول عملیات عینی (نمرۀ ۴ یا ۵)، زیر سطح دوم عملیات عینی (نمرۀ ۸، ۹، ۱۰) و زیر سطح سوم عملیات عینی (نمرۀ ۱۰، ۹، ۸) و عملیات انتزاعی شامل (زیر سطح اول عملیات انتزاعی (نمرۀ ۱۳،۱۴، ۱۵،۱۶) و زیر سطح دوم عملیات انتزاعی (نمرۀ ۱۸،۱۹،۲۰،۲۱) کسب می‌کنند.
سطوح تحول شناختی:
