ارتباط فرایندی است اجتماعی که به وسیله آن اطلاعات ، افکار ، عقاید و احساسات یک فرد یا گـروه با زبـان یا رفتار مشترک به طرف دیگر انتقال داده می شود تا سبب تفاهم، هماهنگی، ادراک یا رفتار واحد بین فرستنده و گیرنده شود (میر کمالی ، ۱۳۸۴). هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند نفر و یک رسانه صورت می‌گیرد. هدف اصلی از برقراری ارتباط، انتقال پیام است. این پیام می‌تواند به صورت کلامی و یا غیر کلامی شود. در واقع پیام را می توان به صورت آشکار یا منفی منتقل کرد. هر گونه اشکالی در انتقال پیام می‌تواند باعث اختلال در ارتباط گردد. برای مثال ممکن است پیام به صورت کامل منتقل نگردد یا این که یک نفر پیامی را ارسال کند ولی فرد مقابل مفهوم دیگری را دریافت نماید یا حتی کســـی پیامی را بفرستد ولی دیگری هیچ پیامی را دریافت نکنـد. از این موارد معمولاً به عنوان سوء تفاهم یاد می نمایند. یک ارتباط مؤثر ، ارتباطی است که راه را بر سوء تفاهم احتمالی ببندد (سازمان بهداشت جهانی[۳۲]، ۲۰۰۴).
البته ارتباط نبایستی به عنوان انتقال یک طرفه اطلاعات از فرد مطلع به فرد غیر مطلع تلقی شود بلکه فراتر از آن به عنوان تقسیم اطلاعات بین دو فرد هم سطح در نظر گرفته شود. ارتباطات بایستی به عنوان نوعی مشارکت با در نظر گرفتن و درک پیشینه، نگرش و علایـق هر دو طرف تلقی گردد. جورگن روش[۳۳] (۱۹۵۱؛ به نقل از محسنیان راد، ۱۳۸۴) بر موضوع تاثیر در ارتباط تأکید دارد و می‌گوید ارتباط فرایندی است که بر مبنای آن انسان ها همدیگر را تحت نفوذ قرار می‌دهند.
انواع ارتباط:
ارتباطات عاطفی: عبارت است از ارتباطی که پیـام در آن بیان می‌گردد. این بیان بیشتر جنبه عاطفی دارد تا جنبه عقلانی .
ارتباطات عملی: نوعی ارتباط است که در آن پیام منتقل می‌گردد و محتوا و طبیعت این پیام عملی و عقلانی است. این پیام بیشتر به اجرای امور روزمره و خانوادگی مربوط می شود.
دسته سوم ارتباط: انتقال اطلاعات را در بر می‌گیرد، که هیچ ربطی به حالات عاطفی و فرایندهای عملی خانواده ندارد، بلکه آن ها اطلاعات با دوامی هستند که دارای یک نفع عمومی هستـــند. پس تئوری ارتباطات خواستار شرایــط شخصی جهت رشد ارتباطات است. پیام باید به شکل رمــزی انتقال یابد به طوری که توجه گیرنده را جلب کند. پیام باید از علائم استفاده کند که از یک تجربه عمومی منشـاء مـی گیرد به طوری که بتواند از ورای آن معنی را درک کند. پیام باید نیازهای فرد گیرنده را پیدا کنــد و پیشنهادهای جدید را جهت پاسخ در او فراهم کند. پیــام باید با توجه به موقعیت گروهی که گیرنده در آن قــرار دارد و در لحظه ای که گیرنده دارای رغبت پاســـخ دادن است جوابگوی این نیاز باشد (اقلیما، ۱۳۸۳).
اهمیت ارتباط
برقراری ارتباط اولین ضرورت یک زندگی اجتماعی اسـت. یک ارتباط مؤثر وسیله مناسبی برای انتقال اطلاعات بین افراد، نشان دادن احساسات به دیگران و تصحیـــح سوء تفاهمات می‌باشد. پیش شرط هر نوع آموزش مؤثر، ارتباط مؤثر بخصوص در دوران کودکی است، که لازمه رشد یک اجتماع است. یک ارتباط ناموثر باعث ایجاد سوء تفاهمات، نارضایتی و احساسات تنهایی در افراد خانواده و جامعه می شـود. در طول زمان اعتماد به نفس فرد را مختل می‌کند و احساس درماندگی و در نتیجه آسیب های روانی و اجتماعی ایجاد می کند. ارتباط توانایی خود برای مقابلـــه با مشکلات زندگی را کاهش می دهـــد (گراند[۳۴] ،۲۰۰۴؛ به نقل از شریفی، ۱۳۹۰).
ارتباط در حوزه های مختلف حائز اهمیت است که عبارتــند از:
۱- ارزش فردی: رابطه عمیق ما بین هویـت و ارتبـاط به طور غم انگیزی در کودکانی دیده می شود که از ارتبــاط انسانی محدودی برخوردار بوده اند . مطالعه های مـوردی از کودکانــی که از دیگران منزوی شده بودند نشان می‌دهد که آن ها فاقد یک خودپنداره محکم هستند و رشد ذهنــی و فیزیکـــی آن ها با فقدان کلام و زبان به طور جدی آسیـــب دیده است ارتباط با دیگران نه تنها بر احساس هویـت ما تاثیر می‌گذارد بلکه مستقیما بر بهزیســتی روانـــی و جسمانی ما نیز اثر بخش است. تحقیقات نشان می‌دهد کــه ارتباط با دیگران سلامت فرد را ارتقاء می‌دهد در حالی که انزوای اجتمـــاعی با استرس ، بیماری و مرگ زودهنگـــام مرتبط است (بولگر[۳۵] و همکاران ،۱۹۹۳، به نقل از سجـادی پور، ۱۳۸۶).افرادی که فاقد دوست صمیمی هستند اضطراب و افسردگی بیشتری دارند تا افرادی که به دیگران نـزدیک هستند (کوهن [۳۶]و همکاران ، ۱۹۸۸، به نقل از رضازاده ، ۱۳۸۱). گروهی از محققان، تحقیقاتی را که در رابطه با سلامت و رابطه با دیگران بود را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که انزوای اجتماعی به لحاظ آماری همان قدر برای سلامتی خطرناک است که فشـــار خون بالا، مصرف دخانیــات، چاقی یا کلسترول بالا خطرناک است (کرولی[۳۷]، ۱۹۹۵؛ به نقل از آبنیکی فرد، ۱۳۸۲). کاون[۳۸] و همکاران(۱۳۷۵؛ به نقل از میر محمد صادقی،۱۳۸۳) در مطالعه ای نشان دادند که کودکانی که از مهارت های ارتباطی کافی برخوردار نیستند، مراجعات بسیار بیشتری به متخصصین بهداشت روان دارند.
۲-ارزش رابطه ای: مشاوران ازدواج تاکیـــد قــوی بر اهمیـــت ارتباط جهت روابط سالم و پایا دارند. آن ها دریافتند که شکست بسیاری از ازدواج ها ناشی از مسائل و مشکلات و تعارضات بوده، زیرا هر رابطه انسانی در خود تعارض و مشکل دارد اما آن چه در شکست یا تداوم یک رابطه انسانی اهمیت دارد، ارتبـــاط است (اسپنسر[۳۹] و همکاران، ۱۹۹۴؛ به نقل از سجادی پور، ۱۳۸۶).
۳- ارزش حرفه ای : مهارت‌های ارتباطی بر موفقیت حرفه ای تاثیر دارد (وود[۴۰]، ۱۹۵۰؛ ترجمه فیروزبخت، ۱۳۷۹).
۴- ارزش فرهنگی: مهارت های ارتباطی برای سلامتی جامعه اهمیت دارد. شهروندان جامعه باید بتوانند عقاید خود را بیان کنند (وود،۱۹۵۰؛ ترجمه فیروز بخت،۱۳۷۹).
ویژگی های ارتباط
۱- ارتباط فرایند[۴۱] است: منظور این نیست که برای رسیدن به یک ارتباط مؤثر حتماً بایستی یک سری گام های خاص برداشته شود، بلکه منظور این است که هر معنی که در ارتباط از پیام برداشت می شود، بستگی به موقعیتی دارد که آن پیام ابراز می شود. بدین معنی که قبل از شروع به صحبت چــه اتفاقی افتاده است و بعد از آن چه اتفـاقی خواهد افتاد.
۲- ارتباط سازشی است؛ بدین معنی که برای ایجاد ارتباط مناسب نیاز است که نوع ارتباط، متنـــاسب با محیط ارتباطی تغییر پیدا کند.
۳- ارتباط کلی نگر است؛ برای تفسیر و فهم یک ارتباط بایستی فرستنده و گیرنده و مهم تـــر از آن، آن چـــه که بین آن ها اتفاق می افتد در نظر گرفتـه شود (موریل، اسپیتزیرگ و برگ[۴۲]، ۲۰۰۶).
حوزه های ارتباطی
ارتباط در سه حوزه واقع می شود:
۱- درون فردی [۴۳] : این ارتباط، ارتباط با خود یا مکالمه درونی[۴۴] است. ارتباط درونی فردی افکار هر فرد را شامل می شود. این ارتباط یک فرایند شناختی است که درون ما رخ می‌دهد و چون تفکر مبتنی بر استفاده از لغات و کلمات و معانی است. این فراینــد گونه ای از ارتباط است (سلیگمن[۴۵] و همکاران ، ۱۹۹۰، به نقل از سجادی پور، ۱۳۸۶).
