جدول ۳-۲: خلاصه مطالعات داخلی

نتایج پژوهش

موضوع

پژوهشگر

بازاریابی داخلی از طریق بازارگراییی بر عملکرد سازمانی مؤثر است.

تاثیر بازاریابی داخلی بر بازارگرایی و عملکرد سازمانی در صنعت هتلداری

ابزاری (۱۳۸۸)

گرایش به کارآفرینی شرکتی دارای همبستگی مثبت و معناداری با عملکرد است.

سنجش میزان همبستگی میان گرایش به کارآفرینی شرکتی و عملکرد نمایندگی های فروش حقوقی شرکت سهامی بیمه ایران

ایمانی پور (۱۳۸۷)

نتایج مویداین است که به کارگیری معیارهای مالی و غیر مالی ارزیابی عملکرد بر رضایت شغلی تاثیر می‌گذارد و اثرات معیارهای غیرمالی بر رضایت شغلی تفاوت چندانی با به کارگیری معیارهای مالی نخواهد داشت.

تاثیر معیارهای مالی و غیر مالی ارزیابی عملکرد بر رضایت شغلی از دیدگاه کارکنان

انصاری (۱۳۹۰)

نتایج بررسی رابطه معنادار میان تعهد، اعتماد، ارتباطا ت و شایستگی بر رضایت را تأیید شده است و اثر تعارض بر رضایت تأیید نشده است.

ارتباط بنیان های بازاریابی رابطه مند با رضایت مشتری از خدمات بانکی

رنجبران (۱۳۸۸)

اثر مثبت بنیان های بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتریان تأیید شده است.

تاثیر بنیان های بازاریابی رابطه بر وفاداری مشتریان، اهمیت این متغیر ها از دید مشتریان و میزان توفیق بانک در زمینه ایجاد هریک از این متغیر ها

رنجبران (۱۳۸۷)

نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بین شرکت‌های بیمه از لحاظ میزان رضایت مشتریان تفاوت معناداری وجود دارد. و به طور نسبی شرکت های بیمه دارای سود ناخالص بالا، از رضایت مشتریان بالایی برخوردارند. بین شرکت های بیمه از لحاظ میزان رضایت کارکنان تفاوت معناداری وجود دارد.

بررسی روابط بین معیارهای غیرمالی و عملکرد مالی شرکت های بیمه دولتی

روحی (۱۳۸۹)

اثر مثبت بازاریابی درونی بر عملکرد سازمانی مورد تأیید قرار گرفته است.

بازاریابی درونی بر عملکرد سازمانی

حسینی (۱۳۹۱)

تاثیر استراتژی کسب و کار بر عملکرد تأیید شده است.

بررسی رابطه بین استراتژی کسب وکار و عملکرد سازمانی با در نظر گرفتن رویه های منابع انسانی

صاحب الزمانی (۱۳۹۱)

نتایج بررسی ها رابطه معناداری بین متغیرهای مورد بررسی را نشان می‌دهد.

بررسی تاثیر بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتریان در شرکت بیمه

قاضی زاده (۱۳۹۰)

نتایج نشان داده است واگذاری سهام، هر چند تا حدودی باعث بهبود سود آوری و بهره وری سرمایه و گردش مجموع دارایی های شرکت های واگذار شده ندارد.

بررسی خصوصی سازی بر عملکرد مالی شرکت با اثر بورس اوراق بهادار

مصلح شیرازی (۱۳۹۰)

از میان ابعاد ارزشی بازاریابی رابطه مند تنها ۳ متغیر منافع عملکردی، منافع نمادین و منافع تجربی بر وفاداری نگرشی تاثیر داشته اند.

تاثیر ابعاد ارزشی بازاریابی رابطه مند شامل منافع عملکردی، نمادین و تجربی و قیمت ادراک شده بر وفاداری مشتریان به برند گوشی

ونوس (۱۳۹۰)

رضایت مشتری و رضایت کارمند تاثیر مثبت بر عملکرد مالی دارند ولی بین رضایت کارمند و رضایت مشتری رابطه معناداری وجود ندارد.

بررسی رضایت مشتری،رضایت کارمند و عملکرد مالی در بانک

فضل زاده (۱۳۸۹)

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

۳-۱-مقدمه

این فصل به روش‌شناسی تحقیق اختصاص دارد؛که ابتدا نوع تحقیق بیان می‌شود و سپس به تشریح مدل تحقیق و فرضیه‌ها و عملیاتی کردن متغیرهای تحقیقو توصیف جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه تعیین‌شده، پرداخته می‌شود. همچنین بیان ابزار گردآوری داده ها، سنجش روایی و پایایی آن و روش تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته می‌شود.

۳-۲- نوع تحقیق

در علوم مختلف از روش‌های مخصوص و متفاوت برای مطالعه و بررسی استفاده می‌شود تا شناخت موضوع تحت بررسی را ممکن گرداند در علوم انسانی نیز روش‌های تحقیق به صورت‌های گوناگون تقسیم‌بندی شده‌اند که رایج‌ترین آن‌ ها به قرار زیر است:

یک- روش تاریخی

دو- روش توصیفی

سه- روش تجربی

در زیر به توضیح مختصر هر یک از این روش‌ها می‌پردازیم:

تحقیق تاریخی: تحقیق تاریخی فعالیتی است برای شناخت واقعیت‌های گذشته و یک از دشوارترین انواع پژوهش است این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد.

تحقیق توصیفی: مطالعات توصیفی برعکس تحقیقات تاریخی ‌در مورد زمان حال به بررسی می‌پردازد. این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد این‌گونه تحقیق وضعیت کنونی پدیده یا موضوعی را مورد مطالعه قرار می‌دهد

تحقیق تجربی: تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روش‌های تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرک‌ها،روش‌ها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی هست(حسینی نسب،۱۳۹۱،ص۱۱۱)

در پژوهش حاضر، برای توصیف داده‌هایجمع‌آوری شده از تحقیق توصیفی استفاده می‌گردد.

۳-۳-مدل تحقیق

پس از مطالعه، متغیرهای اعتماد، تعهد، ارتباطات، کنترل تعارض،ارزش‌های مشترک و همدلی به عنوان متغیرهای تأثیرگذار بر متغیر عملکرد شرکت انتخاب‌ شده‌اند. متغیر وابسته پژوهش نیز عملکرد شرکت در نظر گرفته شده است که متغیرهای مستقل از طریق تأثیر بر رشد کارکنان، عملکرد در شرکت‌های کوچک و متوسط را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این توضیحات مدل مفهومی پژوهش به شکل زیر ترسیم شده است.

شکل ۱-۳: مدل مفهومی تحقیق

اعتماد

تعهد

ارتباطات

رشد کارکنان

عملکرد شرکت

کنترل تعارض

ارزش های مشترک

همدلی

منبع:تلفیقی از مدل دوبیسی ۲۰۰۵ و مدل ریچای ۲۰۰۸

۳-۴ -فرضیه‌های تحقیق

فرضیه های اصلی:

۱-اعتمادتأثیر مثبت بر رشد کارکنان شرکت‌های دانش بنیان دارد.

۲-تعهدتأثیر مثبت بر رشد کارکنان شرکت‌های دانش بنیان دارد.

۳-ارتباطاتتأثیر مثبت بر رشد کارکنان شرکت‌های دانش بنیان دارد.

۴-تعارض تأثیر مثبت بر رشد کارکنان شرکت‌های دانش بنیان دارد.

۵-ارزش‌های مشترک تأثیر مثبت بر رشد کارکنان شرکت‌های دانش بنیان دارد.

۶-همدلی تأثیر مثبت بررشد کارکنان شرکت‌های دانش بنیان دارد.

فرضیه های فرعی:

۱-اعتماد همبستگی مثبت با تعهد دارد.

۲-تعهد همبستگی مثبت با ارتباطات دارد.

۳-ارتباطات همبستگی مثبت با تعارض دارد.

۴-تعارض همبستگی مثبت ‌با ارزش‌های مشترک دارد.

۵-ارزش‌های مشترک همبستگی مثبت با همدلی دارد.

۳-۵-تعریف عملیاتی متغیرها

زنان در مکالمات خود کمتر قانون گرا و بیشتر متمایل به استثنا قایل شدن در قوانین هستند ولی مردان در طول تعامل یک دیدگاه کلی را حفظ و از زبان به شکل آمرانه استفاده می‌کنند و بین خود و دیگران جدایی و دوگانگی بیشتری احساس می‌کنند (بل مک کارسی، مک نامری، ۲۰۰۷ به نقل از حسنی رنجبر، نجفی عرب، ۱۳۹۱).

مردان عموما بیشتر به استفاده از کلام رقابتی و زنان به کلام مشارکتی گرایش دارند پژوهشگران دلیل این امر را جایگاه پایین زنان در اجتماع می دانند (غفار ثمر و علی بخش،۲۰۰۷ به نقل از همان منبع).

زبان مردانه قاطعانه تر، بزرگسالانه و مستقیم است در حالی که زنان به علت جایگاه پایین اجتماعی و پذیرش کلیشه های جنسیتی زبانشان نابالغ تر خیلی رسمی و بیش از حد مودب و غیر قاطعانه است و زنان در این زمینه اغلب دچار تردید هستند و همچنین در گفتار دچار انقیاد یعنی تابع بودن و حالت انفعالی زنانه هستند (نعمتی و بایر، ۲۰۰۷).

در پژوهشی که حسنی رنجبر و نجفی عرب ‌در سال‌(۱۳۹۱) انجام دادند ‌به این نتیجه رسیدند که زنان خیلی بیشتر از مردان از تعدیل کننده ها و نقل قول مستقیم استفاده کرده‌اند و همچنین جملات ناقص شان هم بیشتر است که این مسئله به خوبی نشانگر حالت انفعالی شان در محاورات است و همچنین مردان بیشتر از عذر خواهی و پوزش استفاده کردند البته نه در برابر زنان بلکه در مقابل هم جنسشان که این موضوع هم نشانگر سلطه گری مردان در مکالماتشان با زنان است (حسنی رنجبر و نجفی عرب ۱۳۹۱).

در پژوهشی که زارع در سال ۱۳۸۵ در شیراز انجام داد ‌به این نتیجه رسید که قریب به نیمی از جمعیت نمونه مورد مطالعه دارای ویژگی های زنانه یعنی کلیشه ای هستنددر تمام مطالعاتی که در خصوص کلیشه های جنسیتی انجام شده است روشن شده است که کلیشه ها طی ۲۰ یا ۳۰ سال گذشته تا حد زیادی ثابت مانده است (زارع،۱۳۸۵).

در تحیقیقی که عسگری، احتشام زاده و پیرزمان در سال ۱۳۸۹ انجام دادند ‌به این نتیجه رسیدند که هرچه نقش های جنسیتی آندروژنی یا ترکیبی از مردانه و زنانه همزمان باشد بهزیستی روانشناختی و همینطور پذیرش اجتماعی بالاتر است به عبارت دیگردو جنسیتی بودن در افراد پیش‌بینی کننده بهزیستی روانشناختی است چراکه هویت انسان هرچند تحت تاثیر عوامل گوناگونی مثل نژاد، ملت، شغل و سن است اما در اغلب جوامع یکی از تعیین کننده ترین آن ها مقوله مردانگی و زنانگی می‌باشد (بارون و برن ۱۹۹۷ به نقل از همان منبع).

نمونه های زیادی از باورهای فرهنگی و نگرش های منفی نسبت به زنان در فرهنگ شفاهی و مکتوب ما وجود داردکه موارد ذیل نمونه اندکی از آن ها‌ است:

اصطلاح گربه را دم حجله کشتن که اشاره به رفتار خشونت آمیز مردان و مطیع کردن زنان از همان ابتدای زندگی مشترک دارد.

اصطلاح زن ذلیل که صفت تحقیر آمیز برای مردانی ست که به نظرات همسر خود احترام می‌گذارند.

در فرهنگ لغت دهخدا اشاره های زیادی در این خصوص انجام گرفته است: (دهخدا،۱۳۵۷)

زن چو مار است زخم خود بزند بر سرش نیک زن که بد زند

زن چو بیرون رود بزن سختش خودنمایی کند بکن رختش

ور کند سرکشی هلاکش کن آب رخ می‌برد به خاکش کن

نظریه اسناد (برای فرد پرخاشگر)

قدیمی‌ترین فرمول بندی نظریه اسناد در کارهای فریتس هایدر^[۳](۱۹۵۸) مشاهده می شود از نظر او اسناد عبارت است از فرآیندی که افراد به کار می‌برند تا رویدادها و یا رفتارها را به عوامل زیر بنایی آن ها پیوند دهند (هایدر، ۱۹۵۸).

هایدر معتقد است که بیشتر مردم روانشناسان تازه کاری هستند که می کوشند رفتار دیگران را بفهمند تا دنیا را بیشتر قابل پیش‌بینی کنند طبق گفته هایدر بیشتر مردم در این مورد یکی از ۳ تبیین زیر را به کار می گیرند:

الف- آن ها ممکن است فرض کنند که رفتار شخص دیگر معلول عوامل موقعیتی نظیر عوامل اقتصادی یا فشارهای اجتماعی ست( اسناد موقعیتی).

ب- آن ها ممکن است تصور کنند که آن رفتار غیر عمدی و اتفاقی بوده و احتمالا در آینده روی نخواهد داد( اسناد موقعیتی).

ج- تبیین سوم این است که شخص با این رفتاریکی از صفات شخصی خود را بروز داده است (اسناد شخصی) (کریمی ۱۳۸۶).

نظریه اسناد به فهم فرآیندهایی کمک می‌کند که از طریق آن نیت های بدخواهانه به رفتارها نسبت داده می شود در کنار نظریه اسناد ، نظریه کنش متقابل نمادین و نظریه یادگیری اجتماعی نیز می‌تواند به فهم بیشتر ابعاد شناختی انتقادی پرخاشگری (نیت و اسناد) کمک کند.

در خصوص همسر آزاری نیز شواهد گسترده ای نشان می‌دهد که اسنادهایی که همسران به وقایع زندگی می‌دهند تابعی از رضایت و خشنودی زندگی است مخصوصا همسرانی که تحت استرس اند به احتمال زیاد مشکلات زناشویی و رفتارهای منفی همسرشان را به خصایص ثابت و کلی همسرشان نسبت داده و رفتارهای همسرشان را به خصایص ثابت و کلی او نسبت داده و رفتارهای او را تعمدی، دارای انگیزه های بدخواهانه زناشویی و مستحق سرزنش می دانند. اسنادهای نامناسب با نرخ بالای رفتارهای منفی و مبادله رفتارهای منفی در تعاملات زناشویی مرتبط است و شاید یکی از پیامدهای اسنادی نامناسب این باشد که در طول زمان موجب کاهش کیفیت زناشویی و هرچه کیفیت زناشویی کمتر باشد میزان خشونت خانوادگی بیشتر می شود(کارنی و همکاران، ۱۹۹۴به نقل از همتی).

سبک اسناد کنترل

اصطلاح سبک به عنوان شیوه ترجیحی فرد برای فکر کردن و انجام دادن کاری، از جمله متغیرهای فردی است (آلپورت،۱۹۳۷ به نقل از نریمانی، ابوالقاسمی،جویباری۱۳۹۲)

سبک تبیینی به طور گسترده در پژوهش های مختلف روانشناسی برای پیش‌بینی افسردگی استفاده شده (هاجیل، باش و وارن،۱۹۹۶؛پترسون و سلیگمن؛۱۹۸۴،سلیگمن،۱۹۹۰ به نقل از رجبی و ییلاق۱۳۸۴).

سبک اسناد یک متغیر شناختی است که نحوه تبیین رویدادها را نشان می‌دهد منطق اساسی نظریه اسناد از این فرض نظری ناشی می شود که آدمی واجد این انگیزش است که از ماهیت محیط خود به ویژه از علل رویدادهای خاص آگاه شود اگر به فهم این نکته نایل آید که علت رویدادهای معین در گذشته چه بوده است آنگاه قادر خواهد بود تا با مداخله واقعی و یا انتخاب‌های خود و آنچه در آینده برای او اتفاق خواهد افتاد را مهار سازد (سیرز و همکاران۱۹۹۱ به نقل از امانی، خداپناهی، حیدری۱۳۸۵).

این تحقیق به آن نوع سبک اسنادی اشاره دارد که از فرمول بندی مجدد درماندگی آموخته شده آبرامسون و همکاران۱۹۷۸ به دست آمده است در الگوی جدید درماندگی آموخته شده نحوه تبیین رویدادهای غیرقابل مهار توسط فرد مهمتر از رویدادهایی است که واقعا اتفاق افتاده است (همان).

فریز۱۹۸۰ به نقل از نوری،مکارمی،ابراهیمی ۱۳۷۹در تحقیقاتش نشان داد که الگوهای اسنادی ناسازگارانه بیشتر در ‌گروه‌های اقلیت نژادی، خانواده های کم درآمد و زنان است هرچند که گفته شده است که سبک اسناد ویژگی نسبتاپایدار شخصیت است اما به توجه به مطالعات ولفل(۱۹۸۲)، بلگر و چنی(۱۹۸۲) و دوهرتی(۱۹۸۴) به نقل از بارون و برن(۱۹۹۱) معلوم شده است که امکان تغییر در نوع سبک اسناد وجود دارد.

به عقیده یونگ یک نظریه علمی، هرقدر هم که دقیق باشد، از لحاظ حقیقت روان­شناسی ارزشش کمتر از ارزش یک اعتقاد مذهبی است، ‌به این دلیل که نظریه الزاماً” انتزاعی و منحصراً” یک امر عقلی است و حال آن که اعتقاد ­مذهبی یک تمامیت غیرعقلی را به وسیله تصویر بیان می­ کند. این طرز بیان برای شناساندن روحیه، که یک محسوس غیرعقلی است به مراتب مناسب­تر است. مهم­تر این که اعتقاد مذهبی هم ادامه وجود و هم ماهیت خود را از طرفی مدیون تجربیات مستقیم الهامی یا «عرفانی» ( از قبیل تصور موجودی که هم خدا است و هم بشر یا فکر صلیب یا تولد از مادر باکره یا آبستن شدن بی­آلایش یا تثلیت و غیره)، و از طرف دیگر مدیون همکاری های مداوم متفکران بی­شمار طی قرون متمادی است. شاید تعجب کنید از اینکه من بعضی اعتقادات دینی را «تجربه مستقیم» می­خوانم و حال آن­که اعتقاد دینی به حکم تعریف چیز است که مانع وقوع تجربه مستقیم می­ شود(همان منبع).

۲-۲٫تعریف دین

واژه دین در لغت‏ به معانى گوناگونى از جمله; جزا، اطاعت، قهر و غلبه، عادت، انقیاد، خضوع، پیروی و مانند آن­ها آمده است. در قرآن کریم نیز آیاتی وجود دارد که از آن­ها، معنای جزا، شریعت و قانون،­ طاعت و بندگی استنباط می­‏شود(علیزاده،۱۳۹۰).

دین، آیین، کیش یک جهان بینی و مجموعه‌ای از باورها است که می‌کوشد توضیحی برای یک رشته از پرسش‌های اساسی مانند چگونگی پدید آمدن اشیا و جانداران و آغاز و پایان احتمالی چیزها، و چگونه­زیستن ارائه دهد. ادیان فراعقلی­اند، یعنی بخش‌هایی از آن مستقل از عقل و بر مبنای عشق و اعتقاد است.

جوادی آملی (۱۳۸۸)دین را مجموعه عقاید و قوانین و مقرراتی می­داند که هم به اصول فکری بشر نظم می­دهد و هم درباره اصول گرایشی وی سخن می­گوید و هم اخلاق و شئون زندگی را تحت پوشش قرار می­دهد.

مجموعه دین از دو بخش تشکیل شده‌است:

۱.آموزه‌ها و گزاره‌های اعتقادی (هست‌ها /اصول)

۲٫ دستورهای عملی، اخلاقی و ارزشی که بر پایه آموزه‌های اعتقادی استوار شده‌اند (بایدها /فروع)

در ادیان مختلف، این آموزه‌های اعتقادی تلاش می‌کنند تا پاسخی برای درک معماهای هستی و آنچه درک نشدنی است (بی‌نهایت، مرگ) فراهم کنند.

واژه های دیگری مانند کیش و مذهب، گاه به همان معنی دین و گاه به معنی زیرشاخه‌هایی از یک دین ­به کار می‌روند. دین یا اصطلاحاً «آسمانی» است یعنی پیامبری آمده و مدعی این است که هر چه آورده از طرف آنچه وی خدا می‌نامد سرچشمه گرفته یا «آسمانی» نیست یعنی حاصل افکار و عقاید یک انسان یا توده انسان‌ها می‌باشد. از گسترده‌ترین دین‌های جهان می‌توان از دین‌های ابراهیمی نام برد: دین‌های ابراهیمی از یک ریشه یعنی ابراهیم سرچشمه می­ گیرند. این دین ها از منطقه خاور­میانه آغاز شده و به تدریج به قاره­های مختلف جهان گسترش یافته­اند.

اعتقاد دینی به طرز کامل­تر از نظریه علمی روح انسان را منعکس می­ کند، زیرا نظریه علمی تنها معرف و­مبین قسمت خودآگاه است. از این گذشته یک نظریه علمی بیش از این نمی­تواند کاری بکند که چیزی زنده را به وسیله مفهوم­های انتزاعی معرفی کند و حال آن­که اعتقاد مذهبی، برعکس جریان زندۀ ناخودآگاه را به صورت درام گناه و توبه و قربانی و رستگاری چنان که باید بیان می­ کند(یونگ،۱۳۸۶).

امیل دورکیم در صور بنیانی حیات دینی با بر شمردن تعاریف رایج در ارتباط با دین همچون: «دین به مثابه دیدگاهی اعتقادی در رابطه با مواردی که در قالب علم نمی‌گنجد و «دین به عنوان دستگاهی برای تنظیم روابط با موجودات خاص همچون خدایان، شیاطین، فرشتگان، ارواح و»… به رد این تعابیر می‌پردازد و دین را بدین گونه تعریف می‌کند:

دین عبارت است از دسته‌ای همبسته از باورها و اعمال مربوط به امور لاهوتی (مجزا از امور ناسوتی) که این باورها و ‌عقاید‌ و روش‌هایِ ثابت و غیرِ قابلِ تغییرِ همه کسانی را که پیرو آن ها هستند در یک اجتماع­اخلاقی واحد به نام امت متحد می‌کند(دورکیم، ۳۱۳۸).

۲-۲-۱٫ ریشه‌شناسی واژه دین

واژه دین فارسی، ریشه ایرانی دارد و در فارسی میانه هم دین (با یای مجهول) بوده است. در سانسکریت و گاتها و دیگر بخش‌های اوستا مکرر واژه «دئنا» آمده دین در گاتهابه معانی مختلف کیش، خصایص روحی، تشخص معنوی و وجدان به کار رفته‌است و به معنی اخیر دین یکی از قوای ‌پنج‌گانه باطن انسان است واژهای دین از واژه اوستایی دَئِنا ریشه می‌گیرد. خود واژه دئنا به ریشه کارواژه «دا» به معنی اندیشیدن و شناختن می‌رسد. در اوستا واژهدئنا به معنی دین و نیز نیروی ایزدی بازشناسی نیک از بد گزارش شده‌است.

عبدالحسین زرین‌کوب در کتاب قلمروی وجدان ‌در مورد دین بحثی می‌کند که دین در اصل همان وجدان انسان‌ها است. دین مجموعه‌ای از نظامهای فرهنگی، اعتقادی و جهان بینی‌هایی است که با ایجاد نمادهایی، انسان را به ارزش‌های روحانی و گاه به ارزش‌های معنوی ارتباط می‌دهد. بیشتر ادیان با شرح روایات، الگوها، سنن و تاریخ­های مقدسشان قصد دارند که به زندگی معنا دهند یا به هستی­ شناسی بپردازند. آن­ها مایلند تا اصولی اخلاقی، دینی یا یک سبک زندگی بهتری از ایده‌هایشان را درباره ماهیت انسان و جهان­هستی ارائه دهند.

گاهی اوقات واژه دین با ایمان و نظام اعتقادی اشتباه گرفته می‌شود، اما دین با باور شخصی که جنبه عمومی دارد متفاوت است. اکثر ادیان رفتارهایی همچون مراحل سلوک روحانی، تعریفی که پیروان یا اعضای همان دین از آن دارند، مجامع عمومی، نشستهای منظم (مذهبی) یا خدماتی که به منظور حل مشکلات یا عبادات(انجام می‌شود) مکان‌های مورد احترام (چه طبیعی باشد یا بنا شده) و یا کتاب‌های مقدس سازماندهی می‌شوند. اعمال (مذهبی) یک دین همچنین ممکن است شامل آیین‌ها، مراسم یادبود از نعمتهای یک خدا یا خدایان، ‌قربانی‌ها، جشنها، ضیافتها، بیخودی، تشرّف، مراسم تدفین، خدمات ازدواج و­­­­­نکاح، مراقبه، موزیک، هنر، رقص، خدمات عمومی یا دیگر جنبه‌های فرهنگی انسان شود. توسعه دین فراخور فرهنگ‌های مختلف اشکال مختلفی به خود گرفته‌است. برخی ادیان تأکید را بر باورها قرار داده‌اند در حالی که ادیان دیگر بر اعمال تکیه دارند. برخی ادیان روی تجربیات دیداری، ایمان فردی تمرکز دارند در حالی که دیگر ادیان فعالیت‌های جمعی دینی را ارزشمندتر می‌دانند. برخی ادیان ادعا می‌کنند که جهانی هستند، باید به قانون­ها و جهان‌بینی‌شان اعتقاد داشته باشند، در حالی که ادیان دیگر فقط به وسیله یک گروه کاملاً مشخص یا محدود فعالیت‌های خود را انجام می‌دهند.

در پژوهش دیگری که توسط توماس^[۱۰۵] و همکارانش(۲۰۰۴) صورت گرفت تأثیر استرس تعارض کار- خانواده بر سلامت روانی بررسی شد. آن ها با صحه گذاشتن بر اهمیت نقش های شغلی و خانوادگی در زندگی افراد به ملاحظه پیامدهای تداخل کار- خانواده در یکدیگر پرداختند. آزمودنی ها در این پژوهش ۹۴ مادر و ۴۸ پدر بوده که همگی آن ها شاغل بودند. نتایج به دست آمده از این فرضیه حمایت کرد که سطوح بالای تعارض کار- خانواده با کاهش عزت نفس و افزایش افسردگی ارتباط دارد.

الوی و اسمیت^[۱۰۶](۲۰۰۴) در پژوهشی با عنوان« سوابق تعارض کار- خانواده در بین زوجین دوشغلی: یک مطالعه استرالیایی» به بررسی مشکلات و تعارضات موجود در خانواده هایی پرداختند که در آن زوجین هر دو شاغل هستند. نتایج این تحقیق که بر اساس داده هایی است که از یک نمونه ۶۲ نفری از وکیلان و حسابداران استرالیایی انجام گرفته است، سوابق تعارض کار- خانواده در بین زوجین دوشغلی را تحلیل ‌کرده‌است. نتایج تأیید می‌کنند که کار بیش از حد و تعارض نقش به طور مشخصی بر تعارض کار- خانواده تأثیرگذار هستند پس برای بالا بردن بهره وری کار و اثربخشی سازمانی، مدیران منابع انسانی باید تارض و کار بیش از حد زوجین دوشغلی را بالقوه در نظر بگیرند و به طور معطوفی به موقعیت های کارمندان زوجین دوشغلی جواب دهند.

پژوهش احمد(۲۰۰۳) روشن ساخت که تعارض کار- خانوده ارتباط دهنده فشارهای مربوط به کار و عدم رضایت زناشویی است.

مطالعه نور^[۱۰۷](۲۰۰۲) که روی زنان کارمند مالزیایی انجام گرفت نشان داد که حمایت همسر می‌تواند برخی از روابط، ولی نه همه آن ها را تعدیل نماید. برای مثال حمایت همسر، تأثیر ساعات طولانی کار بر تعارض کار- خانواده را تعدیل نمود، اما بر اثر سایر عوامل فشارزای دیگر مانند کار زیاد و فقدان خودمختاری در آن ها تأثیر نداشت.

دنیز، کلارسون و جول اف^[۱۰۸](۲۰۰۲) در تحقیقی تحت عنوان «مقابله با ابعاد چندگانه تعارض کار- خانواده» که در این تحقیق ارتباط بین چهار سبک مقابله با کار- خانواده (اقدام مستقیم، کمک خواستن،مثبت اندیشی، اجتناب/ کنارآمدن) و سطوح تعارض کار- خانواده را بررسی کردند. ‌به این نتیجه رسیدند که در کل، سطوح تعارض تعارض با کمک خواستن، اقدام مستقیم و سبک های مقابله مثبت اندیشی رابطه منفی و با اجتناب/ کنارآمدن رابطه مثبت وجود دارد. توجه داشته باشید که سطوح تعارض گزارش شده برای مداخله کار با خانواده نسبت به مداخله خانواده با کار بالاتر بوده اند. آزمون T به طور معنی داری سطوح بالاتری از تعارض خانواده، با کار برای تعارض زمان دار

(T=10/78 , p<0/001) و فشارمدار (t=10/74 , p=0/001)در مقایسه با تعارض کار با خانواده نشان داد. مطابق با تحقیق پیشین زنان و آنهایی که با بچه هایشان در خانه زندگی می‌کنند سطوح تعارض بالاتری را گزارش کردند. موقعیت زناشویی رابطه معنی داری با تعارض نشان نداد. همچنین زنان از مقابله اجتناب(کنار آمدن را در خانه و محیط کار) همان طور که کمک خواستن را در منزل بیشتر استفاده می‌کنند. استفاده از تعارض فشارمدار به ‌عنوان متغیر مستقل متغیرهای مقابله ای خانوادگی به طور مجازی ۱۶ درصد از واریانس را تبیین کرده‌اند. سطوح بالاتر تعارض به وسیله آنهایی که از مقابله اجتناب/ کنارآمدن در خانه استفاده می‌کنند گزارش شده است. (B=0/13, p<0/037) کمک خواستن وقتی که اقدام مستقیم در خانه وجود داشته باشد (b=-/017, P<0/037)با تعارض پایین رابطه داشت((B=0/12,P<0/01. استفاده از تعارض زمان مدار به عنوان یک متغیر مستقل ۱۲ درصد واریانس را در مدل تبیین می‌کند. مقابله اجتناب/کنارآمدن در خانه با تعارض بالاتر رابطه دارد.(B=0/28, P<0/001) اقدام مستقیم در خانه با تعارض پایین تر رابطه دارد (B=0/26,P<0/007)(دنیز، کلارسون و جول اف، ۲۰۰۲).

لینهان و والش^[۱۰۹](۲۰۰۰) دریافتند که تعارض کار- خانواده بسیاری از زنان مدیر اروپایی رااز رسیدن به رده های بالاتر مدیریتی باز می‌دارد. انگو ولو^[۱۱۰](۱۹۹۹) نتایج حاصل از این مطالعه را در ۷۷۲ زن نمونه هنگ کنگی تأیید نمودند.

چیو^[۱۱۱](۱۹۹۸) نیز دریافت که تعارض کار-خانواده به طور منفی رضایت زندگی، زناشویی و شغلی را تحت تأثیر خور قرار می‌دهد

در تحقیقی که توسط لی^[۱۱۲] و همکارانش(۱۹۹۷) بر روی زنانی که در شرکت های تکنولوژیکی سطح بال مشغول به کار هستند انجام شده گزارش شده که ۴۵% این زنان احساس می‌کنند که نقش های شغلی و خانوادگی شان با هم در تعارض است. گرچه ممکن است این زنان در انجام فعالیت ها کمک هایی هم از دیگران دریافت کنند، لیکن در برآوردن آنچه وظیفه خانوادگی اش است احساس تعارض می‌کنند و این تعارض از دو منبع سرچشمه می‌گیرد: اول استانداردهای خود زنان و دوم استانداردهایی که زنان فکر می‌کنند دیگران برای آن ها دارند(استرازدینگ و گالیگان^[۱۱۳]، ۱۹۹۷).

ماتئوس، کانگرسی و دیک راما^[۱۱۴](۱۹۹۶) نشان دادند که تعارض کار- خانواده کیفیت و پایداری رابطه زناشویی را از طریق افزایش نارضایتی و فشارهای روانی و کاهش گرمی و حمایت زناشویی تحت تأثیر قرار می‌دهد.

۱۵-۲ پیشینه تحقیقاتی در ایران:

عابدی،(۱۳۸۰) در پژوهشی با عنوان «اثربخشی آموزشی شناختی رفتاری فوردایس بر شادمانی، اضطراب، افسردگی و روابط اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان» بر روی ‌گروه‌های ۱۰ و ۲۰ و ۷۰ نفری از دانشجویان برنامه شادمانی فوردایس را اجرا کرد و ‌به این نتیجه رسید که با این برنامه می توان شادمانی دانشجویان را افزایش داد. اجرای این برنامه علاوه بر افزایش شادمانی، کاهش اضطراب و افسردگی را نیز به همراه داشته است.

عابدی،(۱۳۸۱) در بررسی الگوی شادمانی فوردایس بر کاهش فرسودگی شغلی مشاوران آموزش و پرورش اصفهان نشان داد برنامه آموزش شادمانی فوردایس علاوه بر افزایش شادمانی، می‌تواند فرسودگی شغلی افراد را کاهش دهد.

رئیسی (۱۳۸۳) در بررسی اثربخشی آموزش شادکامی بر کاهش فشارخون بیماران شهر اصفهان نشان داد، آموزش شادمانی باعث کاهش ۲۳ درصدی فشارخون سیستولیک و همچنین کاهش ۳۴ درصدی فشار خون دیاستولیک می شود. همچنین افزایش ۵۶ درصدی شادمانی بیماران مبتلا به فشار خون می شود.

منصوری(۱۳۸۴) در پژوهشی نیز به «بررسی اثربخشی آموزش شناختی، رفتاری شادمانی به کاهش نشانگان پیش از قاعدگی در زنان شهرک بهارستان اصفهان» پرداخت و ‌به این نتیجه رسید که آموزش شناختی رفتاری شادمانی بر کاهش علائم افسردگی، نشانگان پیش از قاعدگی مؤثر بوده است.

عابدی،(۱۳۸۵) در پژوهشی با عنوان «اثربخشی آموزش شناختی رفتاری فوردایس در مقابل روش آموزش مهارت‌های اجتماعی در افزایش میزان شادی دانش آموزان سال دوم دبیرستان شهر اصفهان را مورد بررسی قرار داد. در این پژوهش شش گروه وجود داشت، نتایج نشان داد که آموزش به شیوه فوردایس در افزایش شادی مؤثر است.

: «لایثبت هذا الحکم للطلیع و لا للردوا^[۱۸۹]…» یعنی حکم محارب برای طلیع و ردء ثابت نیست اما (فانما یعزر و یحبس و لا یکون محربا^[۱۹۰]) در عین حال که تعزیر و حبس می‌شوند ولی محارب نیستند. با توجه به اینکه در قانون مجازات اسلامی معاونت در جرایم تعزیری در مواد ۴۳ و۷۲۶ پیش‌بینی گردیده و معاونت در حدود در مواد مخصوص در قوانین قابل اعمال است نه در سایر موارد، و درمبحث محاربه، برای معاونت در محاربه، مجازات پیش‌بینی نگردیده است. لذا قاضی محکمه با توجه به اصل ۱۶۷ قانون اساسی که مقرر داشته: «قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر حکم قضییه را صادر نماید و نمی تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.» که ابتدا برخی از حقوق ‌دانان، تکلیف مذکور در اصل ۱۶۷ قانون اساسی را ناظر به دعوای حقوقی می دانسته تا اینکه قانون تشکیل دادگاه های کیفری یک و دو مصوب ۳۱/۳/۶۸ در ماده ۲۹ آن قانون همان تکلیف را در مسائل کیفری متذکر گردیده و در ماده ۲۹ قانون مذکور گفته است:

«احکام دادگاه های کیفری باید مستدل و موجه بوده مستند به مواد قانون و اصولی باشد که ‌بر اساس آن حکم صادر شده است. دادگاه ها مکلفند حکم هر قضییه را درقوانین مدونه بیابند و اگر قانونی نباشد با استناد به منابع فقهی معتبر یا فتاوی معتبر حکم قضییه را صادر نماید و دادگاه ها نمی توانند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه، از رسیدگی به شکایات و دعاوی و صدور حکم امتناع ورزند.» لذا اینک تردیدی نیست که درمسائل کیفری نیز در موارد سکوت یا اجمال یا ابهام قانون قاضی دادگاه با استناد منابع فقهی معتبر حکم قضییه را یافته و مبادرت به صدور رأی‌ خواهد نمود. علیهذا درمورد جرم معاونت در محاربه، نیز با توجه به سکوت قانون مجازات اسلامی استناد با توجه به منابع و فتاوای معتبر فقهی می توان اعمال مجازات نمود.

نظر فقهای شافعی و حنفی نیز ‌در مورد معاونت و مشارکت در محاربه همانند شیعه است یعنی معتقدند که احکام وحدود محاربه فقط بر کسانی جاری می شود که مباشره و به صورت مستقیم مرتکب فعل محاربه شده باشند اما بقیه اشخاص معاون و کمک رسان نظیر مراقب و نگهبان شامل احکام محارب نمی شوند.

اما ابوحنیفه قائل است که حکم محاربه برای همه ی آنان (محارب معاون و ‌مشارکت، طلیع و ردئ) یکسان است یعنی اگر یکی از آنان اخذ به مال کند دست وپا همگی قطع می شود و اگر یکی از آنان مرتکب قتل شود همگی آنان کشته می‌شوند^[۱۹۱].

عبدالرحمان عوده در کتاب التشریع الجنایی الاسلامی نیز در این مورد می‌گوید:

مالک، ابوحنیفه واحمد معتقدند که معین محارب، طلیع و ردئ همانند محارب حد می خورند. منظور از ردئ شخصی است که محارب هنگام فرار کردن به او پناه می‌برد و مقصود از طلیع شخصی است که مراقب راه است و اخبار و اطلاعات راه را بررسی می‌کند و مراد از معین، شخصی است که در وقت محاربه حضور دارد هرچند بنفسه کاری نکند.

استدلال این علما برای حکم این است که محاربه با کمک رساندن و یاری همه عناصر کمک رسان و طلیع و محارب و … انجام گرفته است و شخص مباشر بدون یاری و کمک رسانی آن ها قادر به انجام محاربه نیست. ‌بنابرین‏ اگر یکی از آن ها مرتکب قتل شود، حکم قتل به عنوان حد نه تعزیر برای همه ی آن ها ثابت است.

اما شافعی معتقد است فقط مباشر فعل محاربه حد می‌خورد و اما بقیه ی افراد تعزیرا به خاطر معصیتی که کرده‌اند مجازات می‌شوند^[۱۹۲].

گفتار دوم: علل سقوط کیفر محاربه

الف: توبه

مرحوم راغب در مفردات در خصوص تاثیر توبه بیان داشته: «التوبه ترک الذنب علی اجمل الوجوه و هو ابلغ وجوه الاعتذار» توبه یعنی ترک گناه به بهترین وجه و آن رساترین و گویاترین شکل از اشکال مختلف پوزش خواهی است^[۱۹۳].»

قانون‌گذار در مواد ۱۲۵ و ۸۱ و ۱۸۱ و ۱۳۲ و بند ۵ ماده ۲۰۰ قانون مجازات اسلامی به ترتیب توبه مرتکبین لواط، زنا، شرب خمر و مساحقه و سرقت را به شرطی که قبل ازادای شهادت شهود صورت پذیرد، مسقط حد دانسته است.

در حقوق اسلامی توبه به عنوان یکی از اسباب سقوط مجازات ذکر گردیده است. حکم به سقوط مجازات محارب به علت توبه قبل از دستگیری مورد اجماع فقهای عظام بوده و عقیده ای خلاف آن از ناحیه کسی ابراز نشده است. محقق در شرایع می فرماید: «هرگاه محارب قبل ازدستگیری براو توبه کند حد ساقط می‌گردد، ولی حقوق الناسی که به اوتعلق گرفته مانند قتل، زخمی کردن و مال ساقط نمی شود^[۱۹۴].»

در لمعه شهید اول می فرمایند: «اگر محارب قبل از قدرت یافتن حاکم براو توبه کند حد ساقط می شود ولی حق الناس از قبیل قصاص نفس و جرح و مال ساقط نمی شود^[۱۹۵]. یعنی فقط حق الله ساقط می شود. مرحوم آیت الله خویی درکتاب مبانی ‌تک‌کلمه المنهاج می فرمایند: «اذا تاب المحارب قبل ان یقدر علیه سقط عنه الحد^[۱۹۶]» یعنی اگر محارب قبل ازتسلط یافتن بر وی توبه کند حد ساقط می شود و آنچه مربوط به حق الناس است از قبیل حق قصاص و مال ساقط نمی شود. مستندات حکم سقوط مجازات عبارتند از:

۱- دلالت آیه شریفه «الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم فاعلموا ان الله عفور الرحیم^[۱۹۷]» که استثنا بر حکم کلی است و محارب را به شرط توبه قبل از دستگیری از شمول حکم محاربه خارج نموده است. دلیل سقوط مجازات این است که درتوبه بعد از دستگیری احتمال فرار از مجازات وجود دارد اما در توبه قبل از دستگیری این احتمال منتفی و توبه به حقیقت نزدیک است و بدین جهت حد ساقط می‌گردد.

۲- روایت «سمع الرضا(ع) بعض اصحاب یقول: لعن الله من حارب علیه (ع)فقال له: قل الامن تاب و اصلح^[۱۹۸]». حضرت رضا از یکی از یاران خود شنیدند که گفت: خداوند لعنت کند کسانی را که با علی(ع) جنگیدند. حضرت فرمود بگو: به استثناء کسانی که توبه کردند ‌و صالح شدند.

عبارت حضرت امام خمینی (ره) نیز در تحریرالوسیله تقریباهمین است و می فرمایند: «اگر محارب قبل از دستگیری توبه کند حد ساقط می شود. اما حقوق الناس از قتل و جرح ساقط نمی شود و اگر بعد از دستگیری توبه کند حد ساقط نمی شود^[۱۹۹].»

سوالی که در اینجا مطرح است این است که آیا ملاک سقوط حد توبه قبل از ظفر یافتن بر محارب است یا توبه قبل از دستگیری؟ آنچه که آیه شریفه بر آن دلالت صریح دارد توبه قبل از قدرت یافتن بر محارب (من قبل ان تقدروا علیهم) و فتاوی فقها که برخی از آن پیش از این گفته شد صحبت از ظفر یافتن برمحارب است و هیچ جا اشاره به دستگیری ندارد^[۲۰۰].

البته تردیدی نیست که دستگیری مصداق بارز ظفر یافتن است لکن بعضا اتفاق می افتد که بر محارب ظفر یافته ایم، ولی هنوز دستگیرش نکرده ایم، به عبارت دیگر هر دستگیری ظفر یافتن است ولی هرظفریافتنی دستگیری نیست و در اصطلاح منطق نسبت آن ها عموم و خصوص مطلق است نتیجه آنکه: اگر شبکه ای از محاربین لو رفت و برتشکیلات محاربین دست یافته شد و عنقریب است که دستگیر شوند توبه این گروه قبل از چنین دستگیری مفید نیست و مسقط مجازات نیست چرا که در معنی توبه گفته شد که توبه یعنی برگشت با اختیار و این دیگر برگشت با اختیار نیست.

و نیز محارب کافر اگر اسلام آورد طبق قاعده «الاسلام یجب ما قبله» حدود و تعزیرات که برگردن اوست (حق الله) ساقط می شود لکن حقوق مردم در شمول قاعده فوق نیست و فقها عظام در شعاع دلالت این قاعده زیاد بحث نکرده اند^[۲۰۱].

قانون‌گذار به تبعیت از