۵- روش­های اندازه گیری مالی سرمایه فکری: بر اساس این روش، سرمایه فکری یک شرکت متشکل از سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی (مشتری) و سرمایه ساختاری است و نقاط تلاقی آن ها با هم ترکیبی از سرمایه فکری را نشان می­دهد.(استوارت، ۱۹۹۷) ترکیب سرمایه انسانی و ارتباطی منجر به روابط افراد و نزدیکی آن ها با مشتریان و به کارگیری خلاقیت­های آن ها جهت پاسخ­گویی به نیازهای خاص مشتریان می­گردد. ترکیب سرمایه ساختاری و ارتباطی منعکس­کننده توانایی شرکت در انتقال نام­های تجاری به مشتریان است و به کیفیت ارزشی که مشتریان به نام تجاری شرکت می­ دهند مرتبط ‌می‌باشد. ترکیب سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری در فرایند دانش نهفته است. به عنوان مثال ‌می‌توان به اشتراک در بهره­ گیری از دانش موجود و یا انتشار آن اشاره نمود. این روش قادر به اندازه ­گیری پولی سه جزء یاد شده بوده و ابزار مناسبی را جهت ارزیابی، مدیریت و مقایسه عملکرد شرکت­ها، در طول زمان به مدیران ارائه می کند. جهت سنجش و ارزش گذاری مالی سرمایه فکری مراحل زیر پیشنهاد می­گردد.

گام اول – تعیین سرمایه فکری مشهود

ارزش بازار = ارزش ملموس + ارزش ناملموس

ارزش بازار = ارزش دفتری + ارزش سرمایه فکری مشهود

ارزش بازاری قابل دسترس = ارزش بازار + فرسایش سرمایه فکری

ارزش بازاری قابل دسترس = سرمایه ملموس + (سرمایه فکری مشهود + فرسایش سرمایه فکری)

گام دوم – شناسایی اجزای مرتبط با سرمایه فکری

گام سوم – تخصیص اوزان مناسب به اجزای سرمایه فکری بر اساس تجربه و شناخت از آن ها

گام چهارم – تعدیل ضرایب همبستگی

گام پنجم – ارزش گذاری

1. 1. روش کیوتوبین (q Tobin): ارزش q توبین مساوی است با، تقسیم ارزش بازاری به ارزش دفتری. که این نرخ ارتباط بین ارزش بازاری و ارزش دفتری شرکت را اندازه ­گیری می­ کند که توسط اقتصاددانی بنام جیمز توبین^[۱۲۲]۱ برنده جایزه نوبل مطرح شد.(آی بید، ۱۵^[۱۲۳]۲) توبین این روش را در سال ۱۹۶۹ پیشنهاد کرد و بیان کرد که اگر q بزرگتر از ۱ باشد بیانگر این است که دارایی­ ها ارزشی بیشتر از ارزش دفتری خود دارند. مثلاً یک کمپانی با ارزش بازار سهام ۱۰۰ میلیون و ارزش دفتری ۲۵ میلیون، دارای نرخ q، ۴ ‌می‌باشد که این نرخ در بلند مدت متمایل به ۱ خواهد شد. البته این شاخص را باید با متوسط صنعت مقایسه کرد. برای مثال، شرکت­هایی که در صنعت نرم افزاری فعالیت ‌می‌کنند، سرمایه فکری در آن ها بسیار زیاد است و نرخ q توبین درآنها متمایل به ۷ می شود و از طرفی شرکت­هایی که در صنعت فولاد فعالیت ‌می‌کنند، دارایی­ های فیزیکی درآنها بسیار زیاد است و دارای یک نرخ q نزدیک به ۱ می‌باشند، بر طبق فرمول جویا سرمایه فکری برابر است با :

IC = MV – ( )

۷- مدل ضریب ارزش افزوده فکری (VAIC) ^[۱۲۴]۱^: مدل ضریب ارزش افزوده فکری (VAIC) که به وسیله پولیک^[۱۲۵]۲ مطرح شده است، به عنوان مدل اصلی سنجش سرمایه فکری در این پایان نامه به کار گرفته خواهد شد و اساس اندازه ­گیری آن سه متغییر وابسته ‌می‌باشد. ضریب ارزش افزوده فکری (VAIC) یک فرایند تجزیه و تحلیل ‌می‌باشد که برای استفاده مدیریت، سهام‌داران و سایر ذینفعان در جهت کنترل و ارزیابی کارایی و ارزش افزوده سرمایه فکری، طراحی شده است.

VAIC ترکیبی از سه شاخص قراردادی می‌باشد که عبارتند از :

CEE : کارایی سرمایه ارتباطی است که شاخصی از کارایی ارزش افزوده بر مبنای ارتباطات ‌می‌باشد.

HCE : کارایی سرمایه انسانی است که شاخصی از کارایی ارزش افزوده بر مبنای سرمایه انسانی ‌می‌باشد.

SCE : کارایی سرمایه ساختاری است که شاخصی از کارایی ارزش افزوده بر مبنای سرمایه ساختاری ‌می‌باشد.

فرمول بندی شاخص­ های VAIC به صورت عبارت جبری زیر ‌می‌باشد :

VAIC_i = CEE_i + HCE_i + SCE_i

که در آن :

VAIC_i : ضریب سرمایه فکری برای کمپانی i ‌می‌باشد.

CEEi : ضریب سرمایه ارتباطی برای کمپانی i ‌می‌باشد.

HCE_i : ضریب سرمایه انسانی برای کمپانی i ‌می‌باشد.

SCE_i : ضریب سرمایه ساختاری برای کمپانی i ‌می‌باشد.

پولیک (۱۹۹۸) عنوان کرد، در وضعیتی که ضریب VAIC بالا است، کارایی ارزش افزوده حاصل از کل منابع شرکت بهتر است. اولین گام برای تعیین ارزش افزوده کلی شرکت، محاسبه CEE_i، HCE_i و SCE_i ‌می‌باشد که این محاسبات به وسیله عبارت زیر تعریف می­ شود :

محاسبه ارزش افزوده (VA_i) شرکت i در سال i ، که به صورت زیر می‌باشد :

VA_i = I_i + DP_i + D_i + T_i + M_i + R_i

که در آن :

I_i : جمع هزینه بهره شرکت برای سال i

DP_i : هزینه استهلاک شرکت برای سال i

D_i : سود سهام شرکت برای سال i

T_i : مالیات شرکت برای سال i

M_i : سهم اقلیت شرکت برای سال i و R_i : سود انباشته شرکت برای سال i

محاسبه CEE_i که به وسیله عبارت زیر تعریف می شود :

CEE_i =

که در آن :

CEE_i : ضریب کارایی سرمایه ارتباطی برای شرکت i

VA_i : ارزش افزوده کلی شرکت i

CE_i : ارزش دفتری خالص دارایی­ های شرکت i ‌می‌باشد.(ادوینسون و همکاران،۱۹۹۷)

محاسبه HCE_i که به وسیله عبارت زیر تعریف می­ شود :

HCE_i =

که در آن :

HCE_i : ضریب کارایی سرمایه انسانی برای شرکت i

VA_i : ارزش افزوده کلی شرکت i

HC_i : کل مبلغ سرمایه ­گذاری شده برای حقوق و دستمزد شرکت i می‌باشد.

محاسبه SCE_i که به وسیله عبارت زیر تعریف می­ شود :

SCE_i =

که در آن :

SCE_i : ضریب کارایی سرمایه ساختاری برای شرکت i

VA_i : ارزش افزوده کلی شرکت i

SC_i : سرمایه ساختاری شرکت i

و برای محاسبه SC_i (سرمایه ساختاری) در فرمول بالا از رابطه زیر استفاده می­ شود.

SC_i = VA_i – HC_i

که در آن :

SC_i : سرمایه ساختاری شرکت i

VA_i : ارزش افزوده کلی شرکت i

HC_i : کل مبلغ سرمایه ­گذاری شده برای حقوق و دستمزد برای شرکت i می‌باشد.

پولیک (۱۹۹۸) عنوان کرد که یک رابطه معکوس متناسب بین SC_i و HC_i وجود دارد.

۲-۲-۷) گزارش‌دهی سرمایه فکری

تعریف گزارش سرمایه فکری بر طبق شرکت دانمارکی : منظور از گزارش­دهی سرمایه فکری، ارائه یک تصویر کلی از شرکت با تأکید بر ارزش­های نرم و نامشهود ‌می‌باشد. معمولاً این شرکت­ها از این گزارش­های سالانه برای ایجاد شهرت و تصویری مطلوب از شرکت در فضای عمومی استفاده ‌می‌کنند. در گزارش سرمایه فکری می بایستی سه حوزه مهم زیر لحاظ شود:

الف ) حوزه سرمایه انسانی