قیمت معقول می ­تواند قیمت زمان انعقاد یا اجرای قرارداد و به قیمت مکان بازار محل انعقاد یا اجرا باشد و حتی ممکن است متفاوت از متوسط قیمت بازار باشد. اگرچه ضابطه مذبور کلی بوده و مفهومی ناآشنا در حقوق ایران ‌می‌باشد، ولی ضابطه­ای انعطاف پذیر بوده که عنصر عقلانیت و اختیار دادگاه در آن لحاظ شده است. وقتی که دادگاه با سکوت طرفین مواجه است، به دنبال احراز قصد ضمنی طرفین می­رود. در جایی که قصد ضمنی طرفین نامشخص است شایسته نیست دادگاه را با فرضی همچون محل انعقاد، محل اجرا و امثالهم محدود ساخت. چنان که ماده ۷-۵ اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی از ضابطه معقولیت به صورت طولی و بعد از ضابطه قیمت متعارف استفاده نموده است. به طور­یکه مقرر می­دارد: «هنگامی که مبلغ به طور قطعی در قرارداد تعیین نمی شود چنین تلقی می شود که در صورت نبودن هر گونه دلالت مخالف، طرفین به مبلغی ارجاع داده ­اند که عموماً در زمان انعقاد قرارداد، برای اجرای تعهدات مذبور در اوضاع و احوال قابل مقایسه در تجارت مورد نظر، به حساب گذاشته می­ شود و اگر چنین مبلغی در دسترس نباشد، ارجاع به مبلغ معقول، مد نظر بوده است….»

گفتار دوم- اقسام قراردادهای پیمانکاری:

در تقسیم ­بندی قراردادهای پیمانکاری ابتدا قراردادهای خرید خدمت، قراردادهای حوزه نفت و گاز، قراردادهای پیمانکاری بر اساس شکل و ماهیت و قراردادهای پیمانکاری بر اساس نحوه تعیین ثمن می­پردازیم. البته منظور ما از قراردادهای پیمانکاری در این پایان نامه، قراردادهای پیمانکاری به معنای عام آن می‌باشد. منظور از قراردادهای پیمانکاری، قراردادهایی هستند که به موجب آن پیمانکار در قبال دریافت وجه معینی، اجرای موضوع پیمان را در مقابل کارفرما تعهد می­ نماید. ‌بنابرین‏ مقاطعه کاری یا پیمانکاری، قراردادی است که به موجب آن کارفرما (شخص حقیقی یا حقوقی از جمله دولت یا مؤسسات و سازمان‌های عمومی) انجام دادن عمل یا فروش کالایی را با شرایط معینی در برابر مزد و در مدت معین به شخص حقیقی یا حقوقی به نام پیمانکار یا مقاطعه کار واگذار ‌می‌کنند. البته به منظور درک هر چه بیشتر موضوع به تعریف اختصاصی از قراردادهای پیمانکاری، که تعریف مشخصی از نوع خاصی از قراردادها در حوزه قراردادهای نفت و گاز می‌باشد خواهیم پرداخت.

الف- قراردادهای خرید خدمت^[۱۰۸]:

در قراردادهای خرید خدمت شرکت پیمانکار با آوردن تکنولوژی و تجهیزات لازم، که شامل اموری مانند

مهندسی، خرید کالا و تجهیزات مربوطه و نصب و راه اندازی می‌گردد که از آن به قراردادهای (EPC) تعبیر می‌گردد. در این قراردادها پیمانکار، عملیات موضوع پیمان را بر عهده گرفته و متعهد می­گردد سرمایه‌گذاری لازم را برای کلیه هزینه های مورد نیاز برای انجام پروژه صورت دهد. در این قراردادها پس از پایان یافتن پروژه، بازپرداخت هزینه ها آغاز می‌گردد. در قراردادهای خرید خدمت حاکمیت و مالکیت کار با کارفرماست و شرکت مجری تنها به عنوان پیمانکار وارد عمل می‌شود. این قراردادها به لحاظ پذیرش ریسک انواع مختلفی دارند. در ایران قراردادهایی که ‌به این روش منعقد می‌گردند شامل قراردادهای بیع ‌متقابل ‌می‌باشد. قراردادهای فوق بیشتر در قراردادهای حوزه نفت و گاز کاربرد داشته و به همین جهت و مبسوط در بخش قراردادهای خدماتی که نوعی از قراردادهای خرید خدمت محسوب می‌شوند مورد بررسی قرار خواهیم داد.

ب- قراردادهای ساخت، بهره برداری و واگذاری^[۱۰۹]:

قراردادهای ساخت، بهره برداری و واگذاری، قراردادهایی هستند که در آن پروژه­ های با مجوز دولت توسط شرکت خصوصی ساخته می­ شود و پس از ساخت برای مدتی مورد بهره برداری آن شرکت قرار ‌می‌گیرد و پس از انقضای مدت بهره برداری پروژه به دولت طرف قرارداد منتقل می­گردد^[۱۱۰].

به عبارت دیگر دولت به یک کنسرسیوم خصوصی متشکل از شرکت های خصوصی امتیاز می‌دهد تا کنسرسیوم، مطابق قرارداد تامین مالی یک طرح زیر بنایی را عهده دار شده، آن را اجرا کند و در ازای مخارجی که تقبل کرده، برای مدتی از پروژه ساخته شده بهره برداری کند و پس از سپری شدن مدت بهره برداری، پروژه و حق استفاده از آن را مجاناً به دولت منتقل نماید^[۱۱۱]. هم ‌اکنون قراردادهای ساخت و انتقال دارای انواع و اقسام گوناگونی هستند که پنج نوع از آن عمومیت بیشتری دارد و از آن ها استقبال بیشتری شده است به شرح ذیل می‌باشد^[۱۱۲]:

1. 1. قراردادهای احداث، مالکیت، راه اندازی و انتقال مالکیت(B.O.O.T): اصطلاحB.O.O.T حروف اختصاری عبارات Build, Ownership, Operate, Transfer ‌می‌باشد. یعنی احداث یا ایجاد پروژه، مالکیت دارنده امتیاز در طول مدت قرارداد، راه اندازی آن در خلال این مدت و در نهایت انتقال مالکیت پروژه به دولت و یا طرف اداری قرارداد.

1. 1. قراردادهای احداث، مالکیت و راه اندازی(B.O.O): اصطلاحB.O.O حروف اختصاری عبارات Build,
      Operate, Ownership ‌می‌باشد. یعنی احداث، مالکیت مقید پروژه در طول مدت قرارداد و حق راه اندازی در خلال مرحله واگذاری.

1. 1. قراردادهای احداث، اجاره و انتقال مالکیت(B.L.T): اصطلاحB.L.T حروف اختصاری عبارات Build, Lease, Transfer ‌می‌باشد. یعنی احداث پروژه برای دولت، اجاره آن از دولت و سپس انتقال مالکیت پروژه به دولت بر حسب شرایط^[۱۱۳].

1. 1. قراردادهای احداث، انتقال مالکیت و راه اندازی(B.T.O): اصطلاحB.T.O حروف اختصاری عبارات Build, Transfer, Operate ‌می‌باشد. این نوع قراردادها بین دولت و شخص یا شرکت خصوصی سرمایه گذار جهت احداث پروژه های خدمات عمومی منعقد شده و سپس مالکیت پروژه به دولت انتقال می­یابد. به همراه این نوع قرارداد، در ازای کارکرد و درآمدهای حاصل از راه اندازی پروژه، قرارداد دیگری جهت مدیریت و راه اندازی پروژه در طول مدت واگذاری منعقد می­گردد. و بدین ترتیب برخلاف قراردادهای B.O.T دولت از ابتدای امر مالک پروژه خواهد بود^[۱۱۴].

1. 1. قراردادهای طراحی، احداث، تأمین اعتبار و راه اندازی(D.B.F.O): اصطلاحD.B.F.O حروف اختصاری عبارات Design, Build, Finance, Operate ‌می‌باشد. بر اساس این نوع قراردادها دولت بر ایجاد پروژه های زیربنایی و خدمات عمومی مطابق با شرایط فنی و طراحی­های معین شده به وسیله سیستم­های مشاوره­ای خود، با سرمایه­ گذار به اتفاق نظر می­رسد و سرمایه­ گذار نیز به وسیله تجهیزات و ماشین آلات، عهده دار ایجاد و عرضه پروژه می­ شود. در این قراردادها سرمایه گذار زیر نظر دولت و طبق ضوابط دولتی به راه اندازی پروژه می ­پردازد. از آنجا که در ازای زمین، مبلغی مشخص و در ازای واگذاری امتیاز، درصدی از درآمدها به دولت می­رسد؛ پس از پایان مرحله واگذاری، مالکیت پروژه به دولت انتقال نمی­یابد^[۱۱۵].