گفتار اول: تعریف سقط جنین
سقط جنین معادل واژه های Misecarrige ,Abrotion است .اغلب این دوواژه را به جای هم به کار می‌برند، ولی درحقوق موضوعه ی انگلستان تفاوت ظریفی بین این دو وجود دارد وآن این که واژه نخست برای نابودی جنین پیش ازتحرک به کار می رود وپس ازاین دوره، ازواژه ی دوم استفاده می شود درحقوق ایران، سقط جنین به معنای افتادن جنین پیش از نمو کامل دررحم است .[۱۲]
لفظ حمل نسبت به جنین دارای معنای اخص می‌باشد؛چرا که حمل نمونه ای از رشد ونم جنین می‌باشد واغلب دارای آثار حیات است ازطرفی حمل ازنظر لغوی به بچه ای گفته می شود که دررحم زن وجود پیدا می‌کند.[۱۳]
سقط جنین عبارت از کشتن یا اخراج جنین ازروی قصد و اراده است؛ خواه جنین دارای اثر حیات باشد یا نباشد. درتعریف دیگر سقط جنین را هرعملی می دانند که ازروی عمد و اراده به وسیله نوشیدن یا خوردن داروهای سقط کننده یا مانورهای مستقیم، مرگ واخراج جنین را درپی دارد، به طوری که دوران حاملگی تغییر کند.همچنین سقط جنین را منقطع ساختن دوران طبیعی بارداری دانسته اند.[۱۴]
درفقه، فرزند مادام که دررحم مادر است جنین نامیده می شود مبدأ جنین ابتدای آبستنی است و انتهای آن لحظه ی پیش از ولادت است .دراصطلاح پزشکی، سقط جنین اخراج عمدی یا مصنوعی یا خروج خود به خود حمل پیش از موعد طبیعی است .ازنظر پزشکی قانونی اگر خروج جنین پس از شش ماه وبه دست آوردن زندگی خارج از رحمی آن صورت گیرد، زایمان پیش ازموعد نامیده می شود واگر جنین توانایی زیستن نداشته باشد سقط جنین محسوب می شود[۱۵]. سقط جنین عبارت است ازاخراج عمدی، غیر طبیعی وقبل از موعد طبیعی جنین به نحوی که حمل خارج شده ازبطن مادر زنده نباشد یا قابل زیست نباشد.
تعریف حمل: به کودکی گفته می شود که درشکم مادر است و از نظر پزشکی به دوران بعد ازهفت ماهگی تا قبل از تولد طفل گفته می شود.[۱۶]
لازم به ذکر توضیح است که حقوق دانان کیفری راجع به تعریف این پدیده اتفاق نظر ندارند، بعضی از مولفان خارجی مانند«گارو»[۱۷] سقط جنین را عبارت ازاخراج عمدی وقبل ازموعد حمل می دانند و برعکس«گارسون»[۱۸] یکی دیگر ازحقوق دانان فرانسوی، سقط جنین را به منقطع ساختن دوران طبیعی بارداری تعریف می کند ودکتر پادیا با توجه به مواد قانون سابق ایران، سقط جنین را جرم عمدی دانسته ودرتعریف آن نوشته است:
سقط جنین عبارت است از اخراج حمل قبل ازموعد طبیعی زایمان به نحوی که زنده یا قابل زیستن نباشد.
بدیهی است که درحال حاضر هیچ یک از این تعاریف به تنهایی نمیتواند بازگو کننده هدف وتعریف موردنظر قانون گذار اسلامی باشد.اما قانون گذار کنونی نیز درمواد قانونی مربوطه به این جرم را تعریف نکرده، بلکه در هر مورد تنها به ذکر موضوع ومجازات آن اکتفا نموده است .
گفتار دوم: تمیز سقط جنین ازمفاهیم مشابه
در این گفتار سعی می شود که مفاهیم مشابه مانند سقط جنین وقتل که خیلی به یکدیگر نزدیک هستند از یکدیگر جدا کرده تا به نتیجه مطلوبی برسیم دربند اول فرق بین سقط جنین وقتل که اصلی ترین مفاهیم مشابه هستند را بررسی می نماییم .دربند دوم وضع حمل پیش ازموعد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بند اول: سقط جنین وقتل
سقط جنین عمدی درایران قتل محسوب نمی شود اما سقط جنین زن حامله توسط دیگری مانند،دادن ادویه یا وسایل دیگر برای سقط جنین یاراهنمایی او به این کار وهم چنین معاونت یا مباشرت در سقط جنین توسط طبیب یا ماما ممنوع اعلام شده وبرای آن در این موارد مجازات تعیین شده است .
فرزند ناخواسته،دلیلش هرچه که باشد واقعیتی است انکار ناشدنی.این واقعیت انکار ناشدنی را برخی ابراز می‌کنند ولی برخی هم هستند که مانع ابراز آن می‌شوند.سقط جنین را به صورت ساده می توان ازبین بردن سهوی یا عمدی نطفه ای که دررحم مادر است تعریف کرد.
مجازات سقط جنین عمدی دارای روح،از دیرباز درآثار فقهی مطرح بوده است، ولی عبارت بیشتر فقیهان گذشته در این زمینه خالی ازابهام نیست وهمین امر، سبب اختلاف نظر در فهم قول مشهور شده است .درحالی که مشهور فقیهان اهل سنت ومشهور فقیهان معاصر شیعه به صراحت قول به عدم جواز قصاص درقتل عمدی جنین را برگزیده اند.
قانون مجازات اسلامی نیز گرفتار ابهام است وحقوق دانان برداشت های مختلفی ازآن دارند.مهمترین دلیل طرف داران قول به قصاص این است که جنین با دمیده شدن روح درآن ، انسان می شود ومجازات کشتن هر انسانی قصاص است . اما با توجه به احکام گوناگون که برای جنین ونوزاد وجود دارد، می توان به این نتیجه رسید که در سیر تکوین انسان، مرحله معینی وجود ندارد که با ورود به آن همه احکام مربوطه به انسان ازجمله قصاص قاتل از محقق شود.
بنابرین اصل اولی، احتیاط دردماء فقدان دلیل روشنی برقصاص وبرخی قرائن دیگر، عدم ثبوت مجازات قصاص درقتل عمدی جنین دارای روح را اقتضا می‌کند. ازسوی دیگر، درنگاه ما انسان ها جنین ازهنگام انعقاد نطفه موجودی زنده وپویاست وارتباطش با حیات بشری هرروز بیشتر می شود. ازاین رو هرچه زمان بردوران بارداری می‌گذارد برارزش و حرمت او افزوده و اخلال درادامه حیات وی ناپسند وجرم شمرده می شود. این نگاه انسانی ازبقراط حکیم درسوگند نامه اش که سقط عمدی جنین را در کنار قتل عمد گناه و حرم دانسته وآن را برخلاف رسالت پزشکان شمرده تا عهدنامه ژنوعالی ترین احترام رابرای زندگی بشر ازهنگام انعقاد نطفه قائل است، پیوسته درجامعه بشری وجود داشته است .
ادیان الهی ازجمله اسلام نیز که پیام آوران کرامت انسانی ازجانب پروردگار متعال اند، حق حیات برای جنین را موهبتی الهی می دانند که تعدی به آن گناه بزرگ به شمار می‌آید. مستوجب مجازات است .
درهیچ یک از قوانین موضوعه کشورهای مختلف جهان، سقط جنین مصداق قتل نیست وسقط جنین عمدی، قتل تلقی نشده است درحقوق ایران، نخستین بار درقانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ به مواردی درخصوص مجازات سقط جنین برمی خوریم مواد ۱۸۰ تا ۱۸۴ این قانون بدون توجه به منابع فقهی وتحت تاثیر قانون جزای فرانسه، سقط جنین را از عنوان قتل خارج دانسته ومجازات کسی را که با ضرب ویا هرنوع اذیتی موجب سقط حمل زنی شود حبس جنایی درجه یک از۳ تا ۱۰ سال قرار داده است ولی دیوان عالی کشور درهمان دوران ، بیشتر تحت تاثیر منابع فقهی بوده وبراساس موازین شرعی آرا خودرا صادر می کرد.[۱۹]
حال به نظر بعضی ازفقها وحقوق دانان درمورد سقط جنین وقتل نگاهی می اندازیم .
سلار دیلمی: نخستین فقهی است که به صراحت به طرح مسئله قصاص قاتل جنین می پردازد وحکم به قصاص می‌دهد ، او می‌گوید :زن بارداری که جنین او کشته شده ، دوگونه است: یا جنبش کامل وتام بوده است پس قاتل آن به سبب این جنایت کشته می شود، ویا چنین نیست ودراین صورت برای جنین غیر کامل، دیه پرداخت می شود.[۲۰]
محقق حلی با الفاظ دیگر درباب دیات، همین نظر را ابراز می‌دارد: اگر زنی رابزند واوجنین خودرا بیندازد، پس جنین هنگام سقوط بمیرد، زننده قاتل است واگر قتل او عمدی باشد کشته می شود. [۲۱]
