نوجوان در شرایط بسیار حساسی به سر می‌برد. به این نیاز دارد که از طریق روابط تربیتی سالم و محتوای مناسب و مؤثر زمنیه برای سلامت جسمی و روانی او فراهم گردد. در این دوره به دلیل رویداد بلوغ، تغییرات همه جانبه در فرد به وجود می‌آید و نوعی عدم تعادل در روان و عواطف نوجوان ایجاد می شود. محتوای برنامه درسی باید ضمن دادن آگاهیهای لازم به برقراری تدریجی تعادل روانی و اجتماعی او کمک کند. جامعه به افرادی نیاز دارد که قادر باشند رابطه خود را با دیگران به صورت منطقی برقرار نمایند و از عهده زندگی خود برآیند (ملکی، ۱۳۸۸: ۹۰).
نوجوانان توانایی شناختی لازم برای تصمیم گیری های منطقی منجر به رفتارهای بهداشتی را دارند (سارافینو، ترجمه احمدی ابهری، ۱۳۸۴: ۳۰۶). دوران نوجوانی توأم با اشتیاق به آزمودن و تجربه کردن و حتی خطر کردن می‌باشد. در همین سنین رفتارها از شکل ابتدایی آن که عمدتاًً ناشی از عواملی چون غریزه، شخصیت، تقلید از دیگران و اجبارهای محیطی است با کنکاش نوجوان در حوزه هایی مثل شناخت خود، کسب آگاهی از محیط پیرامون و اکتساب ارزش ها و نگرش هایی برگرفته از اطلاعات (خواه صحیح، خواه غلط) به سوی نظام مند شدن سوق می‌یابد برخی از رفتارهای انسان تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم شگرفی بر سلامت او و جامعه پیرامون وی می‌گذارند. آن دسته از این رفتارها که عواقب منفی در بر دارند را «رفتارهای پر خطر» می‌نامند که در صورت ثبات، شیوه های ناسالم زندگی نامیده می‌شوند. رفتارهای پر خطر سنین نوجوانی عمدتاًً در شش دسته مطرح می‌گردند:
۱- الگوهای ناسالم تغذیه ای، ۲- الگوی تحرک کم جسمی، ۳- اعتیاد و سوء مصرف مواد، ۴- استعمال دخانیات، ۵- رفتارهای مرتبط با صدمات و جراحات (شامل خشونت)، ۶- رفتارهای جنسی نا سالم
جالب است که بدانیم رفتارهای پر خطر بر هم اثر تقویت کننده دارند و در بسیاری از موارد با هم روی می‌دهند. مثلاً اعتیاد در قریب به اتفاق موارد با خشونت و مصرف دخانیات همراه است. رفتارهای سالم (که درست در نقطه مقابل انواع پر خطر قرار می گیرند) نیز بر یکدیگر چنین تأثیری دارند (معاونت تربیت بدنی و تندرستی وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۲: ۹ – ۸).
در دنیای متغیر و در حال تحول، علاوه بر خانواده، مدرسه به عنوان یک عامل مؤثر رشد ذهنی و اجتماعی ایفای نقش می‌کند و افراد را برای حل مسائل زندگی توانا می‌سازد. ناتوانی در حل مسائل به طور طبیعی در زندگی انسان نگرانی و اضطراب به وجود می آورد. از طریق توانایی مقابله با سختی‌ها، زنگی آدمی معنا و مفهوم پیدا می‌کند، به همین دلیل تأکید می شود که مفاهیم، مهارت‌ها و نگرشهای مورد نظر در محتوا با توجه به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی دانش آموزان انتخاب گردد (ملکی،۱۳۷۹: ۹۱-۹۰). بنابرین در برنامه مدارس باید موادی گنجانده شود که دانش آموزان را با اصول و مبانی بهداشت آشنا سازد و آشنا کردن بچه ها با بیماری هایی که حیات انسان را به خطر می اندازد و چگونگی جلوگیری از ابتلا به اینگونه بیماری ها نیز لازم است (شریعتمداری، ۱۳۸۲ :۲۵۲). برنامه درسی باید در دانش آموزان عادات و تمایلات مناسب به منظور رشد قوای بدنی به وجود آورد و اطلاعات لازم را در این زمینه در اختیار ایشان بگذارد (ملکی، ۱۳۸۸: ۱۳۷). از اینرو برنامه ریزی برای انجام مراقبت های بهداشتی، آموزش بهداشت و تغذیه دانش آموزان به عنوان اقدامی اساسی در توسعه کمی و کیفی آموزش تلقی می‌گردد (معاونت تربیت بدنی و تندرستی وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۴: ۵۱).
قبل از اقدام جهت پیشگیری و آموزش در حوزه های بهداشتی شناسایی نیازهای بهداشتی دانش آموزان بسیار مهم می‌باشد، زیرا شناخت این نیازها یعنی فراهم کردن زمینه‌های هموار کردن مسیر رشد و تکامل جسمی، روانی، اجتماعی و رفتاری دانش آموزان و کاستن از رفتارهای پر خطر که موانع مزاحمی برای رشد آنان می‌باشند (نوری، ۱۳۸۵: ۸۷).
۲-۱۲- عوامل تعیین کننده رفتارهای بهداشتی
فرایند پیشگیری از بیماری و آسیب، به تشکیلاتی می ماند که فرد، خانواده، متخصصان بهداشت جامعه، هر کدام در آن نقشی ایفا می‌کنند (سارافینو، ترجمه احمدی ابهری و همکاران، ۱۳۸۴: ۲۸۶).
خانواده همچنان از منابع اصلی اطلاعات برای غذا و برنامه غذایی ماست. آثار تبلیغات تجاری در تلویزیون در انتخاب غذای کودکان و نیز بر سبک زندگی تأثیر می‌گذارند، گاهی اوقات ممکن است به میزان کمی برنامه غذایی سالم از تلویزیون تبلیغ شود (کرتیس، ترجمه فتحی آشتیانی و عظیمی آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۳۱).
این عوامل، مسائل بسیاری را در بر می گیرند که در ذیل به تشریح آن ها پرداخته می شود:
عوامل کلی در رفتارهای بهداشتی
یک فرد معمولی احتمالاً می‌تواند فهرست نسبتاً کاملی از رفتارهای بهداشتی تهیه کند، «سیگار نکشید» «زیاده از حد نخورید»، «به طور مرتب ورزش کنید» و … اما عمل به آن موارد، داستان دیگری است. فرایندهای متعددی بر رفتارهای بهداشتی اثر می‌گذارند، از آن جمله، وراثت قابل ذکر است. به عنوان مثال بررسی های متعددی نقش وراثت را در الکلیسم تأیید کرده‌اند. اما میزان تأثیر هر یک از عوامل ژنتیکی، روانی و اجتماعی در این بیماری هنوز مشخص نشده است.
یاد گرفتن
مردم برخی از رفتارهای بهداشتی را یاد می گیرند، و تعدادی از این رفتارها، به دلیل پیامدهایشان، تغییر می‌یابند. مهم ترین این پیامدها عبارتند از:
تقویت. زمانی که پیامد انجام دادن کاری خوشایند، خواستنی و رضایت بخش باشد، تمایل به انجام دادن مجدد آن رفتار افزایش می‌یابد یا تقویت می شود.
