د- معیاری برای نمره دادن و اندازه گیری سازگاری وجود ندارد اما از روی علایم روان شناختی ( سلامت ، بیماری ) به عملکرد اجتماعی فرد می توان میزان توفیق او را حدس زد (( اسلامی نسب ، ۱۳۷۳ ، ص ۲۸۴ ).

ویژگی‌های افراد سازگار :

1. 1. در تفسیر آنچه در محیط می گذرد واقع بین هستند .

1. 1. ادراک درستی از گفتار و کردار دیگران دارند و توانایی‌های خود را درست ارزیابی می‌کنند .

1. 1. تا حدودی به انگیزه و احساسات خود آگاهی دارند .

1. 1. به قدر و ارزش خود آگاهی دارند .

1. 1. اطمینان به کنترل بر رفتار خود دارند .

1. زندگی را دوست دارند و از پس آن بر می‌آیند ( احمد وند ، ۱۳۸۲ ، ص ۸۴ )

متغیرهای سازگاری:

اسکات انواع سازگاری ر ا ‌به این صورت تقسیم بندی می‌کند :

۱- سازگار ی تحصیلی ۲- سازگاری بین فردی یا اجتماعی ۳- سازگاری خانوادگی

۱- سازگاری آموزشی یا تحصیلی :

مجموعه واکنشهایی است که توسط آن یک فرد ساختار خود را بر ای پاسخ موزون به شرایط محیط مدرسه و فعالیت‌هایی که آن محیط از دانش آموز می‌خواهد ، تغییر دهد در نتیجه هر عاملی که این ‌پاسخ‌گویی‌ را در محیط جدید با مشکل مواجه کند زمینه ای است برای نا سازگاری او در این محیط . دانش آموزی که بتواند به ضوابط مدرسه پاسخ مثبت دهد طبیعی و سازگار تلقی می‌گردد و کسی که نتواند ‌به این ضوابط پاسخ مثبت دهد ناسازگار قلمداد می‌گردد ( سیف ، ۱۳۸۲ ، ص ۱۹۲ )

1. سازگاری بین فردی و اجتماعی :

مکانیزمی که توسط آن یک فرد توانایی تعلق به یک گروه را می‌یابد که لازمه آن بروز تغییراتی در فرد می‌باشد که موجب یکپارچه شدن و مکانیزم هایی می شود که توسط آن ها ، گروه یک عضو جدید را می پذیرد به نظر بوون ، برای اینکه سازگاری اجتماعی فرد عملی باشد لازم است : الف – افکار و برخورد گروه ، با افکار و برخورد های خود که مشخص کننده تعلق او به یک گروه دیگر است متضاد نباشد .

ب – افکار و برخورد گروه در تضاد با برخوردهای عمقی فرد نباشد به طوری که سیستم ارزشی مرتبط با شخصیت او را دچار مشکل کند ( صیف ، ۱۳۸۲ ، ص ۲۱۶ )

۳- سازگاری خانوادگی:

به گفته اسکات (۱۹۸۹ ) سازگاری خانوادگی شامل مکانیسم هایی است که توسط آن یک فرد احساس امنیت و اعتماد نسبت به اعضای خانواده خصوصاًً والدین می‌کند و توسط آن با آن ها ارتباط دوستی برقرار می‌کند . از نظر روان شناسی انطباق یا سازش با مشکلات را ما از سنین کودکی در خانواده می آموزیم . خانواده سالم ، خانواده ای است که مشکلات زندگی را به مرور و بسته به توانایی روحی و روانی کودکان با آن ها در میان می‌گذارد و حتی از آن ها در حل مشکلات کمک می‌گیرد .( همان منبع ، ص ۴۱۷ )

عوامل مؤثر بر سازگاری :

از جمله عوامل مؤثر بر سازگاری می توان به نقش خانواده ، مدرسه ، گروه همسالان و رسانه ها اشاره کرد .

1. خانواده : خانواده اولین و مهمترین محیطی است که کودک در آن از کیفیت روابط انسانی آگاهی پیدا می‌کند و سازنده و زیربنای شخصیت و رفتارهای بعدی کودک است و والدین واسطه انتقال آرمان‌های فرهنگی اجتماع به کودک خود هستند ( احدی ، بنی جمال ، ۱۳۷۸ ، ص ۵۸ )

به اتقاد برون فن برنر ( ۱۹۷۹ ) روابط بین والدین وکودکان و سایر افراد خانواده را می توان به عنوان نظام یا شبکه ای از بخش هایی دانست که در کنش متقابل با یکدیگرند مانند محله و جامعه . الگوهای مختلف فرزندپروری والدین نقش مهمی در رشد شخصیت و سازگاری فرزندان ایفا می‌کند والدین پذیرنده ، خصوصیات فرزندانشان را مثبت می بینند و به آن ها محبت کرده و از بودن با فرزندان خود لذت می‌برند . بر طبق تحقیقات باوم ریند (۱۹۷۳ ) فرزندان والدین قاطع پذیرنده ، مستقل ، متکی به خود ، فعال و کنجکاو و خلاق و دارای انگیزه پیشرفت بالایی هستند . روابط والدین و خواهران و برادران نیز در شکل گیری شخصیت و رشد اجتماعی کودک تأثیر دارد طبق تحقیقات لمب ( ۱۹۸۲ ) خواهران و برادران معیارهایی تعیین می‌کنند و الگوهایی برای تقلید فراهم می آورند و برای همدیگر نقش مکملی را بازی می‌کنند و در مواقع تنش عاطفی به یکدیگر یاری می رسانند و تأثیر حتمی خانواده کم فرزند در تکامل شخصیت کودک غیر قابل تردید است . داشتن خانواده کم فرزند می‌تواند موجب برتری اقتصادی – اجتماعی و توجه بیشتر والدین به فرزند و ارزشیابی مثبت کودک از خود شود ( همان منبع ، ص ۵۸ ) .

میزان تحصیلات والدین در شیوه رفتار آن ها با فرزند خود تأثیر فراوانی دارد و پدران و مادران تحصیل کرده در مقایسه با والدین معمولی رفتار دوستانه ترو آزادانه تری با فرزندان خود دارند ( بیابانگرد ، ۱۳۷۸ ، ص ۹۶ )

1. 1. گروه همسالان : همسالان از راه های منحصر به خود و عمده در شکل گیری شخصیت ، رفتار اجتماعی ، ارزش ها و نگرشهای یکدیگر دخالت دارند . کودکان از طریق سرمشق دهی اعمالی که قابل تقلید است با تقویت یا تنبیه پاسخ های خاص و با ارزشیابی فعالیت‌های یکدیگر و بازخوردی که به یکدیگر می‌دهند در یکدیگر تأثیر می‌گذارند واز طرفی روابط بین همسالان در رشد کودکان و « مفهوم از خود » آنان تأثیر می‌گذارد ( یاسایی ، ۱۳۷۸ ، ص ۸۳)

1. مدرسه : مدرسه نهادی اجتماعی و نمایانگر فرهنگی است که مدرسه جزئی از آن به حساب می‌آید و به کودک جهان بینی و عادات و رسوم و مهارت‌ها و دانش خاص را منتقل می‌کند ( مینو چین و شامپیر ، ۱۹۸۳ )

مدرسه نظام کوچکی که کودک در آن قواعد اخلاقی ، عرف اجتماعی ، نگرش ها و شیوه های برقراری ارتباط با دیگران را می آموزد . نفوذی که مدرسه در اجتماعی کردن کودک دارد هم به دلیل وجود شاگردان دیگر و هم به دلیل وجود معلمان و برنامه های درسی است و زمانی که دانش آموزان بتوانند خود را با انتظاراتی که مدرسه از آن ها دارد وفق دهند سازگاری صورت پذیرفته است ( اسکات ۱۹۸۹، به نقل از فنونی زاده ، ۱۳۸۰ )

دیدگاه های نظری ‌در مورد سازگاری و ناسازگاری :

1. نظریه زیستی – اجتماعی سازگاری : پژوهشگرانی که ‌به این مکتب وابسته اند ، اغلب پیشنهاد می‌کنند که پارهای از زمینه‌های زیستی فرد گرایش به رفتار نا سازگارانه را تسهیل می‌کنند و زمانی که فرد در معرض روابط ناسازگار در درون و یا بیرون از خانواده قرار گیرد ، زمینه‌های زیستی فرد با روابط نامطلوب و نا سازگارانه محیط خانه و یا اجتماع عامل اصلی مکانیزم مهم گرایش به نا سازگاری در نوجوان می‌باشد . ( نوابی نژاد ، ۱۳۶۵ ، ص ۸۳ )

شوارز ( ۱۹۷۹ ) بیان می‌کند که تعادل و تأثیر زمینه‌های زیستی و نفوذ اثرات خانوادگی در بروز ناسازگاری نقش اساسی دارد به بیان دیگر پاره ( ۱۹۷۹ ) بیان می‌کند که تعادل و تأثیر زمینه‌های زیستی و نفوذ اثرات خانوادگی در بروز ناسازگاری نقش اساسی دارد. به بیان دیگر پاره ای از ویژگی‌های شخصیتی مانند خلق و خوی افراد متأثر از عوامل ژنتیکی است و شیوه های برخورد و الگوهای خانوادگی در جهت این گرایش‌های کودکان و یا در جهت مقابل آن یعنی عدم سازگاری با عوامل ارثی – ژنتیکی به تدریج شخصیت کودک یا نوجوان را شکل می‌دهد ( همان منبع ، ص ۸۳ )