اسناد بین‌المللی بسیاری در خصوص حقوق بشر دوستانه تا کنون وضع گردیده است که تقریباً همگی از یک رویه خاص پیروی می نمایند اما برخی از مهم ترین معاهدات حقوق بشردوستانه بین‌المللی که موجود است ،عبارتند از:
۱-اعلامیه سن پترزبورگ ۱۸۶۸
۲-کنوانسیون لاهه در مورد رعایت قوانین و عرفهای جنگ زمینی و تطبیق اصول کنوانسیون ژنو مصوب ۱۸۶۴بر جنگ‌های دریایی۱۸۹۹
۳-کنوانسیون۱۹۰۷ لاهه برای بازبینی کنوانسیون ۱۸۹۹ لاهه
۴-پروتکل۱۹۲۵ ژنو در مورد منع کاربرد گازهای خفه کننده ، سمی یا دیگر گازهای مشابه و روش های باکتریولوژیک در جنگ
۵-کنوانسیون ژنو در مورد رفتار با اسرای جنگی۱۹۲۹
۶-کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ،۱۹۴۹
۷-کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای حمایت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمات مسلحانه
۸-پروتکل اول و دوم الحاقی۱۹۷۷ به کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ برای حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه ین المللی و غیر بین‌المللی
۹-کنوانسیون منع یا محدودیت استفاده از سلاح‌های خاص معاهده ای ۱۹۸۰
۱۰-کنوانسیون منع تکمیل ، تولید ، ذخیره سازی و کاربرد سلاح‌های شیمیایی و نابود سازی آنها۱۹۹۳
۱۱-کنوانسیون منع ذخیره سازی ، تولید و تجارت مینهای ضد نفر و منع استفاده و نابود سازی آنها۱۹۹۷
۱۲-اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری
۱۳-پروتکل الحاقی به کنوانسیون حقوق کودک در مورد کودکان سرباز۲۰۰۰
گفتار اول – بررسی کنوانسیون های ژنو
منبع اصلی حقوق بشر دوستانه چهار کنوانسیون معروف به کنوانسیون های ژنو هستند. این چهار کنوانسیون در تاریخ ۱۲ اوت ۱۹۴۹ به تصویب کنفرانسی که به منظور ایجاد کنوانسیون های بین‌المللی برای حمایت از قربانیان جنگ از ۲۱ آوریل تا ۱۲ اوت ۱۹۴۹ در ژنو تشکیل شد، به تصویب رسیدند و همگی در ۲۱ اکتبر ۱۹۵۰ لازم الاجرا شدند. بر اساس مقررات کنوانسیون های مذبور، هر کنوانسیون، باید به تصویب دولت ها برسد و شش ماه پس از تودیع حداقل دو سند تصویب از سوی دو دولت، کنوانسیون لازم الاجرا خواهد شد. [۱۴۵]دو پروتکل الحاقی به این کنوانسیون ها نیز بعداً تصویب شدند که یکی مربوط به حمایت از قربانیان منازعات مسلحانه بین‌المللی و دیگری مربوط به حمایت از قربانیان منازعات مسلحانه غیر بین‌المللی است. هر دو این پروتکل ها در تاریخ ۸ ژوئن ۱۹۷۷ به تصویب کنفرانس دیپلماتیک ژنو در مورد تأیید مجدد و توسعه قوانین بین‌المللی بشر دوستانه قابل اجرا در منازعات مسلحانه رسیدند و در تاریخ ۷ دسامبر ۱۹۷۸ لازم الاجرا شدند. شرط لازم الاجرا شدن این دو پروتکل نیز تودیع حداقل دو سند تصویب از سوی کشورها ذکر شده است. (ماده ۹۵ پروتکل اول و ماده ۲۳ پروتکل دوم)
کنوانسیون‌های ژنو از پر اهمیت ترین معاهدههای حقوق بین‌المللی بشردوستانه به شمار میروند. این کنوانسیونها بر اساس تجربه هایی که کشورها از جنگ‌ها گرد آورده بودند، تصویب شده است. بر اساس کنوانسیون‌های ژنو ،در زمان جنگ اصول و قوانین خاص بشر دوستانه حتا در برابر دشمن نیز باید رعایت گردد.
عناوین کامل کنوانسیون های چهارگانه ژنو عبارت است از:
۱- کنوانسیون ژنو برای بهبود وضع مجروحین و بیماران نیروهای مسلحه در جنگ زمینی؛
۲- کنوانسیون ژنو برای بهبود وضع مجروحین و بیماران و غریقان نیروهای مسلح در جنگ دریایی؛
۳- کنوانسیون ژنو مربوط به رفتار با اسیران جنگی؛
۴- کنوانسیون ژنو مربوط به حمایت از افراد غیرنظامی در دوران جنگ.
بند اول- کنوانسیون اول ژنو در مورد وضعیت مجروحین و بیماران در میادین جنگی
بر اساس ماده ۱۳ این کنوانسیون افرادی که در یکی از عناوین زیر قرار گیرند شامل مجروحین و بیماران در میدان جنگی می‌شوند.
۱ – اعضای نیروهای مسلح دولت داخل در جنگ و همچنین قوای چریکی و دسته های داوطلب که جزء نیروهای مسلح باشند.
۲ – اعضای چریکی و دسته های مقاومت یک کشور چه داخل یا خارج مملکت حتا اشتغال شده، مشروط به این که این نیروها مشمول یکی از بندهای زیر باشند:
الف) در رأس آن ها شخصی باشد که مسوول اتباع با شرایط فوق باشد.
ب) دارای علامت مشخص باشد.
ج)علناً حمل سلاح نمایند.
د) در عملیات خود طبق قوانین و رسوم جنگ عمل نمایند.
۳ – اعضای نیروهای مسلح خود را وابسته به دولت یا مقامی اعلام کرده باشند که توسط دستگیر کننده شناخته شده باشد.
۴ – اشخاصی که همراه نیروهای مسلح باشند، بی آن که جزء آنان باشند مانند خبرنگاران.
۵ – اعضا و فرماندهان و خدمه کشتی‌های تجاری مشروط بر عدم معامله معتبر طبق سایر قوانین.
۶ ـ ساکنان یک سرزمین اشغال نشده که با ورود دشمن برای مقابله اسلحه به دست می گیرند.
بند دوم- کنوانسیون دوم ژنو راجع به بهبود سرنوشت زخم داران، بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریا
کنوانسیون دوم ژنو به منظور تجدید نظر در قرارداد لاهه مربوط به مصوبه‌ی ۱۸ اکتبر۱۹۰۷ راجع به انطباق اصول قرار داد ۱۹۰۶ ژنو راجع به جنگ دریایی اتفاق نظر یافته و قرار داد نهایی آن به امضا رسید. این کنوانسیون دارای ۸ فصل و ۶۳ ماده است. به موجب تعریفی که کنوانسیون از زخم داران و بیماران و غریقان نیروهای مسلح به‌عمل آورده افرادی مشمول مقررات این کنوانسیون می‌شوند که تحت یکی از عناوین ماده ۱۳ کنوانسیون قرار گیرند.
بر اساس ماده ۱۳ تمام کسانی که مجروح یا غرق شوند باید در همه حال مورد احترام و حمایت قرار گیرند و دولت متخاصمی‌که اشخاص مذکور را در اختیار دارد باید بدون هر گونه تبعیض ناشی از رنگ، جنس و نژاد، عقاید سیاسی، مذهب و ملیت، محترمانه بر خورد نموده و از آن ها پرستاری نماید. هر گونه دست درازی از جمله قتل متحضران، قتل عام، شکنجه، انجام آزمایش‌های بیولوژی و رها نمودن آنان بدون کمک پزشکی و پرستاری با سبق تصمیم و نیز قرار دادن آنان در معرض مخاطرات سرایت یا ابتلای امراض و بیماری‌ها اکیدا ممنوع شده است. توصیه شده است که با زنان با کلیه احترامات خاص که لازمه‌ی جنسیت آنان است رفتار شود، تقویب نوبت معالجه فقط به علل فوریت طبی مجاز دانسته شده است. در ماده ۱۹ کنوانسیون دولت متخاصم را مکلف نموده است که پس از دست گیری افراد زخم دار، بیمار و غرق مردگان باید اطلاعات پرسونلی آن ها شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر نام دولت متبوع، نوع و شماره خدمت و تاریخ تولد، تاریخ و محل دست گیری، اطلاعات جراحت و فوت را دقیقاً ثبت و به دفتر اطلاعات ماده ۱۲۲ قرار داد سوم ارسال دارند. ماده ۱۶ این کنوانسیون به صراحت اعلام می‌دارد که بیماران، غریقان و مجروحان، پس از دست گیری اسیر جنگی تلقی می‌شوند و دولت دستگیر کننده می‌تواند آنان را به هر کجا که تمایل دارند اعزام، نگهداری یا مسترد کنند. اما این افراد پس از استرداد، حق شرکت در عملیات جنگی را به طور مجدد ندارند. دولت‌ها بر اساس مواد ۴۵ و ۴۶ کنوانسیون مکلف شده‌اند که چنانچه قوانین داخلی آن ها نارسا باشد برای جلوگیری از هر گونه سوء استفاده از مقررات کنوانسیون قوانین لازم را تصویب نموده و در حالت جنگ موجبات اجرای این قرار داد بین‌المللی را توسط فرماندهان خود فراهم سازند.
