۸- نظریه ارزش ها (راکیج، ۱۹۷۹): طبیعت و ذات ارزش های انسان، راکیج شخصیت را به عنوان سلسله مراتبی سازمان یافته از ارزش ها توصیف و مفهوم سازی نمود. درمانگران از تمرینات مصاحبه انگیزشی به منظور افزایش اگاهی مراجع از تضاد و تفاوت بین وضعیت فعلی و اهداف آینده استفاده ‌می‌کنند. تمرین احساسات، شفاف سازی ارزش ها و دیدگاه،آگاهی مراجع از تضاد بین وضعیت فعلی و اهداف آینده را افزایش داده و جرقه تمایل درونی برای تغییر را می­ زند (میلر و رولنیک ، ۲۰۰۲).

۲-۲-۷- فرآیندهای مصاحبه انگیزشی

میلر و رولنیک (۲۰۱۲) چهار فرایند مصاحبه انگیزشی را در ویراست سوم کتاب خود معرفی کردند. این فرآیندهای متوالی که با یکدیگر هم­پوشی نیز دارند باعث تسهیل گفتگو طی مصاحبه انگیزشی می­ شود و درمانگر را قادر می­سازد مراجع را به سمت تغییر سوق دهد و عبارتند از: درگیر کردن، متمرکز کردن، برانگیختن تغییر و برنامه­ ریزی برای تغییر. مصاحبه طی دو فاز صورت ‌می‌گیرد. در فاز اول، مهارت ­ها و اصول مصاحبه انگیزشی به تردید مراجع راجع­به تغییر می­پردازند بدون اینکه تأکید مستقیمی بر چگونگی تغییر داشته باشند و در فاز ۲، هنگامی که مراجع آمادگی تغییر کردن را به دست آورد گفتگو به بحث تبدیل می­ شود تا راه­ حل­هایی برای تغییر توسط خود مراجع پیشنهاد شود؛ ‌بنابرین‏، درمانگر مراجع را به نوعی گفتگوی مبتنی بر عمل هدایت می­ کند و البته ‌به این موضوع توجه دارد که با افزایش یا کاهش تردید، حفظ انعطاف­پذیری گفتگو طی فرآیندهای چهارگانه ضرورت دارد (محمدخانی، ۱۳۹۵).

ایجاد یک ارتباط درمانی قابل اعتماد از طریق درگیر کردن (وارد کردن) مراجع مبنایی را برای ادامه کار فراهم می­ نماید و بر پیامدهای مصرف مواد و باقی ماندن مراجع در درمان تاثیر می­ گذارد. متمرکز کردن گفتگو روی دستور جلسه­ ای که به طور مشترک ایجاد شده است شامل بررسی و تصریح ارزش­ها/ اهداف می­ شود که اغلب به تغییر رفتار منجر می­گردد. برانگیختن انگیزه فرد برای تغییر اهمیت ویژه­ای در مصاحبه انگیزشی دارد. درمانگر به کمک مهارت­ های خاص مصاحبه انگیزشی گفتگوی تغییر را برمی ­انگیزد و هنگام انجام این گفتگو نیز آن را تقویت می­ کند. در واقع درمانگر سطحی از آمادگی را برای مراجع فراهم می­ کند تا در جهت عمل برای تغییر حرکت کند. چند نشانه برای این آمادگی وجود دارد مانند تصور مراجع درمورد اینکه تغییر شبیه به چیست یا کمک خواستن از درمانگر یا کسب اطلاعات برای شیوه ­های تغییر. برنامه­ ریزی برای تغییر نیز شامل همان سبک مصاحبه انگیزشی در فرآیندهای قبلی می­ شود. مهم است که درمانگر با مراجع هماهنگ باشد و همراه با او این فرآیندها را طی کند (میلر و رولنیک، ۲۰۱۲).

مراجعانی که آمادگی برای تغییر را نشان می­ دهند اغلب آماده هستند تا برنامه­ ای برای عمل داشته باشند. درمانگر از اظهارات مراجع که بیانگر قصد و تعهد اوست حمایت می­ کند. علاوه بر این، درمانگر به شیوه­ ای محترمانه و مشارکتی در تدوین برنامه تغییر دخالت می­ کند به نحوی که مراجع با اختیار خود تصمیم بگیرد که چه چیزی بیشترین منفعت را برای او در پی دارد. درمانگر باید همواره از این نیاز مراجع آگاه باشد که او به کمک احتیاج دارد ‌بنابرین‏ یک درمانگر ماهر مراقب است تا با فرصتی که از سوی مراجع برای او فراهم می­ شود توصیه­ هایی داشته باشد که با روش مصاحبه انگیزشی سازگار باشد. این توصیه­ ها به شکل ارائه فهرستی از انواع راه­ حل­ها برای مشکل مراجع نیستند زیرا جنبه اجباری پیدا ‌می‌کنند. مراجعان مبتلا به اختلال­های مصرف مواد معمولاً در زندگی خود احساس عدم کنترل را تجربه ‌می‌کنند و داشتن حق انتخاب می ­تواند آن­ها را توانمند کند. برنامه ­های تغییر می ­تواند کلامی یا نوشتاری باشد اما غالباً اهداف خاص، خود به گام­ها و اهداف جزئی ­تر و قابل دستیابی تجزیه می­شوند به نحوی که فرد به زودی موفقیت را تجربه کند و از این طریق خودکارآمدی او افزایش یابد. برنامه تغییر در مصاحبه انگیزشی می ­تواند شامل شناسایی منافع مورد انتظار، موانع احتمالی و معیارهای موفقیت شود. نکته قابل توجه اینکه مراجع باید برای اجرای این برنامه اعتماد و خودکارآمدی کافی داشته باشد (میلر و رولنیک، ۲۰۱۲).

۲-۲-۸- مراحل مصاحبه انگیزشی

مصاحبه انگیزشی دو مرحله دارد: مرحله اول مصاحبه انگیزشی ایجاد انگیزه درونی برای تغییر است. این فرایند برای برخی نسبت به دیگران وقت بیشتری ‌می‌گیرد. بعضی افراد برای مشاوره می‌آیند بدون این که ‌در مورد نیاز به تغییر، فکر کرده باشند. برخی شدیداًً درگیر دو سوگرایی هستند، در صورتی که تعدادی هم در حالی مراجعه می‌کنند که از قبل قصد و نیت تغییر را بر زبان آورده و به انگیزه سازی بسیار کمی نیاز دارند. در مصاحبه انگیزشی زمانی فرا می‌رسد که هنگام تغییر و تعویض رویکرد است و آن هنگامی است که هدف از تقویت اهمیت و اطمینان یعنی مرحله اول (مداخله های شناختی) به تقویت تعهد به تغییر یعنی مرحله دوم (مداخله های رفتاری) تغییر می­ کند. در نقطه ای خاص از این گذر و انتقال، فرد خواهان تغییر و قادر به انجام آن است و در آستانه آمادگی قرار دارد (میلر و رولنیک، ۲۰۰۲؛ اسلاگل و گری، ۲۰۰۷). اصول و راهبردهای مصاحبه انگیزشی طی دو مرحله به کار گرفته می شود. در مرحله اول بر استفاده از عوامل درمانی مشاوره ای معمول و اجزای خاص مصاحبه انگیزشی به منظور ایجاد انگیزه تغییر در مراجع تأکید دارد. مرحله دوم، تعهد و عمل به تغییر را تقویت می‌کند و شامل راهبردهای مرحله اول یعنی همان عوامل مشاوره ای معمول بعلاوه تأکید بر طراحی برنامه تغییر مراجع محور و ایجاد تعهد در مراجع برای اجرای آن طرح یا برنامه است (مادسون و همکاران، ۲۰۰۹).

اعتقاد بر این است که وقتی یک بار شخص به نقطه ای از آمادگی برسد، پنجره ای معین از نظر زمانی باز می­ شود که طی آن باید تغییر آغاز شود. اگر تغییر در این مقطع زمانی آغاز نشود، احتمال آن وجود دارد فرد شروع به استفاده از راهبردهای تدافعی شناختی برای کاهش تضاد ایجاد شده از طریق دلیل تراشی، انکار، فراموشی و فرافکنی کند (پشم دوست و غفاری، ۱۳۹۳).

شناخت و تشخیص این که چه موقع پنجره باز است، بسیار مهم است زیرا می توان فرد را کمک کرد تا در آن قدم بگذارد و تغییرات را شروع کند. علایم باز بودن پنجره کدام است؟ گرچه تحقیق در این مورد نیاز است ولی علایمی وجود دارد که می توان احساس کرد هنگام انتقال از مرحله اول به دوم است. علایمی مانند کاهش مقاومت، کاهش بحث و گفتگو ‌در مورد مشکل، دستیابی به راه حل، صحبت معطوف به تغییر، پرسیدن سوالاتی ‌در مورد تغییر، چشم انداز آینده زندگی، آزمودن برخی اعمال و رفتارها از جمله این علائم هستند (لونسکی و همکاران، ۲۰۰۷؛ میلر ورولنیک، ۲۰۰۲). وقتی چنین علایم آمادگی وجود داشته باشد، ممکن است زمان آن باشد که مسیر را به سمت هدف جدید یعنی تقویت تعهد نسبت به تغییر یا همان مرحله دوم، تعویض کرد.

میلر و مایرز (۲۰۰۶)، در فرایند یادگیری و کسب کفایت در مصاحبه انگیزشی هشت مرحله را شناسایی کرده‌اند:

۱- درک فلسفه و مبانی مصاحبه انگیزشی و گنجاندن آن در رویکردهای نظری دیگر.