به طور کلی در تحول مفهوم ارزشیابی می‌توان چهار دوره را تشخیص داد:

نسل اول ارزشیابی :اندازه گیری

نسل دوم ارزشیابی : توصیف

نسل سوم ارزشیابی : قضاوت

نسل چهارم ارزشیابی : فرایند

۲-۱۳- اهمیت ارزشیابی

اهمیت ارزشیابی را می‌توان به اختصار به شرح زیر بیان کرد:

– بدون ارزشیابی مبنای صحیحی برای پیشبرد فعالیت ها وجود ندارد.

– ارزشیابی به مجریان و طراحان برنامه اعتماد و اطمینان می‌دهد.

– ارزشیابی به مجریان مربوطه کمک می‌کند که نیاز به تمرکز و یا هم جهت کردن کوشش ها را احساس و درک نمایند. به عبارت دیگر، نیاز به همکاری و هماهنگی برنامه های هم جهت محسوس گردد.

– ارزشیابی کمک می‌کند که در مواقع ضروری، هدف ها بهتر و بیشتر تعریف و برای مردم روشن گردد و در صورت لزوم تغییراتی در آن ها اعمال شود.

– ارزشیابی از هر برنامه ای باعث اصلاح و تکمیل آن شده و یا اقلا در کارهای مشابه آتی مؤثر واقع می‌شود.

ضمنا از ارزشیابی به منظور تعیین یک مبنای صحیح در برنامه زمانی،کنترل، نظارت و تجدید نظر در طرح استفاده می‌شود و از این طریق:

– اسکلت کلی فعالیت ها و تقسیم مسئولیت و کار تعیین می‌گردد.

– اقدام نهایی کار و فعالیت در شبکه کلی کار روشن می‌گردد.

– جزییات فعالیت در هر رده مشخص می‌شود.

– برای دستگاه اجرایی همواره یک خلاصه وضعیت واقعی در زمینه پیشرفت فعالیت های پیش‌بینی شده در برنامه ها فراهم می‌شود.

به طور کلی با بهره گرفتن از فن ارزشیابی در امر تهیه طرح و عملیات برنامه یک پیوستگی در هر یک از مراحل زیر فراهم می‌گردد:

1. 1. مرحله تهیه و تدوین کار

1. 1. مرحله تنظیم طرح و محاسبات و برآوردها

1. مرحله اجرا و عملیات (حجازی،۱۳۷۳)

۲-۱۴-اهداف ارزشیابی

قبل از اجرای هر برنامه ارزشیابی، باید اهداف ارزشیابی مشخص شود تا با توجه به اهداف تعیین شده، بتوان در پایان ارزشیابی میزان حصول به اهداف را برآورد نمود. این امر در تعیین روش ارزشیابی و مراحل اجرایی آن اهمیت زیادی دارد. به طور کلی، هدف های ارزشیابی بر سه رکن اساسی زیر استوار است:

1. 1. کمک به تصمیم گیری، باز نگری و بازخورد در سطوح مختلف طرح ها

1. 1. کمک به طراحی مجدد طرح های موجود و تدوین طرح های جدید

1. بازخورد برای ارزشیابی راهبردها و مفروضات در برنامه ریزی های توسعه

به طور کلی، می‌توان هدف های ارزشیابی را به شرح زیر خلاصه کرد که هر برنامه ارزشیابی می‌تواند متضمن یک یا تعدادی از آن ها باشد:

• • انجام بررسی های مداوم به منظور استفاده از نتایج حاصله برای جهت بخشیدن به فعالیت های آتی

• • کمک در تعیین درجه و اندازه شاخصی که نشان دهد تا چه حدودی به هدف های اختصاصی نایل آمده ایم

• • هدایت و تشویق افرادی که در طرح و اجرای برنامه ها سهیم هستند

• • کمک در ارزشیابی و کنترل روش های اجرایی

• • جلوگیری از تکرار انحرافات، رفع نقایص و ارائه راه حل های مناسب

• • کمک به اتخاذ تصمیم ‌در مورد ادامه، توسعه یا توقف برنامه

• سنجش و تشخیص میزان پیشرفت کار(حجازی،۱۳۷۳).

۲-۱۵-ارزشیابی آموزشی^[۹]

یکی از دغدغه های امروز مدیران سازمان‌ها در بحث آموزش و توسعه کارکنان، ارزشیابی اثر بخش دوره های آموزشی و چگونگی انجام آن است . امروزه اکثر سازمان ها، دوره های آموزشی متعددی را در مراکز آموزش خود و یا مراکز آموزش موجود در داخل یا خارج از کشور برای توسعه کارکنان خود برگزار می‌کنند و اجرای هر دوره متضمن سرمایه گذاری هنگفت و صرف زمان خدمتی نیروی انسانی فعال است . لذا آگاهی از میزان اثربخشی دوره های آموزشی و بازدهی حاصل از آن ها برای مدیران بسیار حائز اهمیت است . ارزشیابی، یکی از مهمترین مراحل برنامه ریزی آموزشی است که انجام صحیح آن اطلاعات بسیار مفیدی را درباره چگونگی طرح ریزی و اجرای برنامه های آموزشی در اختیار می‌گذارد و مبنای مفیدی جهت ارزیابی عملکرد آموزشی مراکز آموزش به دست می‌دهد . از این رو ارزشیابی آموزشی فرایند جمع‌ آوری ستادهای مورد نیاز برای تعیین اثر بخشی آموزش است و اثر بخشی فوایدی است که سازمان و فراگیران از آموزش دریافت کنند . فواید آموزش برای فراگیران شامل یادگیری مهارت یا رفتارهای جدید و … برای سازمان می‌تواند شامل کاهش ضایعات، کاهش غیبت و … باشد.

‌در مورد واژه ارزیابی و ارزشیابی میان صاحب‌نظران کشورمان اتفاق نظر وجود ندارد؛ ابیلی ارزشیابی را جامع­تر از ارزیابی می‌داند. دکتر سیف ارزشیابی را جامع­تر از سنجش دانسته و سنجش را جزیی از ارزشیابی می‌داند. بازرگان دو واژه«ارزشیابی»و «ارزیابی» را مترادف دانسته و معتقد است که درک عمومی‌از واژه ارزشیابی بیشتر با تقویم کردن جنبه‌های معنوی یک عامل همراه است ولی از نظر تخصصی در علوم تربیتی میان ارزشیابی آموزشی و ارزیابی آ‎موزشی تفاوت وجود ندارد؛ از این رو تفاوت معنایی این دو اصطلاح صرفاً متأثر از درک افراد است و بر مبنای دانش تجربی استوار نیست.بررسی متون ارزیابی برای آگاهی از تعاریف ارائه شده در این زمینه نشان می­دهد که اولین تعریف ارائه شده برای ارزیابی توسط «رالف تایلر^[۱۰]» است. و از آن به بعد صاحب‌نظران به بیان تعاریف و دیدگاه های خود در این زمینه پرداخته­اند که در ادامه به اختصار به ذکر آن ها می‌پردازیم:

«ارزیابی به عنوان فرایندی برای تعیین میزانی که اهداف نظام عملاً تحقق یافته­اند» (تایلر، ۱۹۵۰)، «فراهم سازی اطلاعات برای تصمیم ­گیری» (لی جی کرونباخ^[۱۱]،، ۱۹۶۹؛ دانیل استافل بیم^[۱۲] و همکاران، ۱۹۷۱)، «مقایسه عملکرد ‌بر اساس ملاک هایی برای وجود اختلاف» (مالکم پرووس^[۱۳]، ۱۹۷۱ و ماروین الکین^[۱۴]،، ۱۹۶۹) (به نقل از( مهر غلی زاده، ۱۳۸۳)، «فرایند ‌نظام‌داری از تبدیل داده ها به اطلاعات برای اندازه‌گیریِ اثرات آموزش، کمک به تصمیم‌گیری، مستند کردن نتایج برای بهبود و اصلاح برنامه و فراهم کردن روش‌هایی برای تعیین کیفیّت آموزش» (همایون نیا، ۱۳۸۴) و نیز «فرایند قضاوت درباره شایستگی، ارزش یا سودمندی برنامه های آموزشی» (گال، مردیت ، ۱۳۸۳) فرهنگ روان شناسی آرتوربر(۱۹۸۵) هم ارزیابی را در معنای عام آن تعیین ارزش و یا اهمیّت یک چیز می‌داند و به طور خاص‏تر ارزیابی را تعیین میزان موفقیت یک برنامه، یک درس و…. در رسیدن به ‌هدف‌های‌ اولیه می‌داند (به نقل از عباسیان و دیگران، ۱۳۸۷)

اما در رابطه با بازی به لحاظ اصطلاحی تعریف واحدی وجود ندارد .در اینجا به برخی تعاریف از صاحب‌نظران متفاوت می­پردازیم:

فروبل بر این باور بود که بازی­های کودکان به منزله­ هسته­ی حیاتی،برای همه دوره ­های زندگی ‌می‌باشد زیرا رشدو بروز شخصیت کودک از راه یازی میسر می­ شود.در حقیقت بازی،موجب بروز استعداد و شخصیت کودک می­ شود.از طرفی ‌می‌توان اکثر ناهنجاری­های کودکان و نوجوانان را از طریق بازی،درمان کرد (رواندوست،۱۳۶۴،به نقل ازدهقان­زاده و نوروزی،۱۳،۱۳۹۱)

هارلوک^[۳۸] در تعریف بازی می­نویسد: بازی عبارت است از هر گونه فعالیتی که برای تفریح و خوشی، و بدون توجه به نتیجه نهایی، صورت ‌می‌گیرد. انسان به طور داوطلبانه ‌به این فعالیت می­پردازند و هیچ نیروی خارجی یا اجباری در آن دخیل نیست.(خزاعی و خزاعی،۱۱،۱۳۹۲)

لازاروس:بازی را فعالیتی فی­نفسه آزاد،بی­هدف،سرگرم کننده یا تفریحی می­داند.(همان منبع)

به عقیده گروس^[۳۹] ،بازی ،تمرین غریزی و بی­هدف کارهایی است که در زندگی آینده نقش اساسی دارند.(همان منبع)

سی شور^[۴۰]، بازی را آزادانه ابراز وجود کردن برای کسب لذت مترتب بر آن معنا ‌کرده‌است.(همان منبع)

شانر^[۴۱]، آن را فعالیتی در جهت تداوم شادمانی می­داند.(همان منبع)

و از نظر نیومن^[۴۲] معیارهای بازی از کنترل درونی، واقعیت درونی و انگیزه باطنی تشکیل می­شوند.(همان منبع)

به طور کلی نمی­ توان فعالیتی را به طور مطلق بازی یا کار نامید. اینکه فعالیتی متعلق به کدام یک از این دو دسته است بستگی به فعالیت ندارد بلکه بستگی به انگیزه و نظر شخص درمورد آن فعالیت دارد.مثلا نقاشی را ‌می‌توان به عنوان یک فعالیت دلپذیر و لذت­بخش(بازی) در نظر گرفت که منظور شخص کسب لذت از آن است، ولی وقتی انگیزه فرد از نقاشی این باشد که از طریق نقاشی امرار معاش کند نوعی کار محسوب می­ شود نه بازی.بازی ها و ورزش­ها برای خردسالان بازی محسوب می­ شود،چون هدف آن­ها تفریح و لذت بردن از آن است.(همان منبع)

به طور کلی ‌می‌توان گفت بازی عبارت است از هر گونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدف­دار که به صورت فردی یا گروهی انجام شود و موجب کسب لذت و برآورده شدن نیازهای کودک گردد.کودکان نقاط ضعف و قوت خود از جمله تمایل به فرمان دادن یا فرمان دادن،تهاجم یا تسلیم، اجتماعی بودن یا منزوی بودن و همچنین احساسات دوستانه یا خصمانه، افسردگی یا شادمانی، امیال و نیز آرزوهای خود را از طریق بازی نشان می­ دهند.(همان منبع)

طبیعت سرگرم کننده بازی کودکان اغلب باعث می­ شود که اهمیت خود بازی پنهان نگاه داشته شود.بازی،علاوه بر این­که یک سرگرمی است و اوقات را لذت­بخش می­ کند،متضمن انواع مهمی از رفتارهایی است که کار ویژه آن ها، کمک به جنبه­ های با اهمیت پیشرفت اجتماعی،احساسی و هوشی کودک است. در حقیقت، ظهور گسترده بازی در قلمرو حیوانات و پیچیده­تر شدن آن در انسان­ها این ایده را تأیید می­ کند که بازی دارای برخی ارزش­ها ماندگار برای همه گونه ­هایی که بدان مبادرت ‌می‌کنند،باشد. برای کشف این که ارزش­های موردنظر چه هستند،شناخت اشکال مختلف بازی که کودکان عموما انجام می­ دهند،از مراحل نخستین که هنوز کودک جذب دستگاه تلویزیون نشده است، تا اشکال پیشرفته آن که ممکن است توسط تصاویر تلویزیونی به نمایش گذاشته شود،مفید است.(همان منبع،۹)

جستجوی کورمال و غریزی کودک و حس­های چشایی و بویایی وی،که در نخستین سال زندگی به طور فزاینده­ای معنادار می­شوند،می ­توانند به عنوان مراحل آغازین بازی نگریسته شوند و به کودکان کمک ‌می‌کنند که نخستین درک خودرا از خودشان، در ارتباط با محیطشان کسب کنند. کودکان با آشکارسازی جستجوگری بدون ارده و مبتنی بر غرایز درونی خود، شروع به تشخیص و فرق­گذاری بین خود و والدینشان و درسطح گسترده ­تر، با جهان ‌می‌کنند و درک و یادگیری برخی چیزها را درباره محیط اطراف خود آغاز ‌می‌کنند.(همان منبع،۹)

به علاوه فراهم کردن شناخت­های اولیه برای کودکان ،از طریق بازی­ها ‌و تجاربی که از سر می­گذرانند، این امکان را برای آن­ها فراهم می­ کند که دست به مهارت­ های بدنی مهم­تری در روند رشد خود بزنند. به عنوان مثال، کودک برای گرفتن یک اسباب­بازی، هماهنگی میان چشم و دست خود را توسعه می­بخشد، توانایی که اهمیت پایداری دارد(خزاعی و خزاعی،۱۴،۱۳۹۲)_.

نظریه­ های بازی:

در طول زمان، دانشمندان نظریات متفاوت، اما در اغلب موارد مشابه را درمورد بازی ارائه کرده ­اند که برخی از آن ها ‌به این شرح است:

سقراط: سقراط معتقد است که پرداختن به بازی و فعالیت­های بدنی در سنین کودکی و نوجوانی، برای تندرستی آدمی در سال­های پیری،از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.وی می­گوید:دریغ است آدمی پیر شود و زیبایی اندام و نیروی پیکر خود را ‌در سال‌­های جوانی به طور شایسته تکامل نداده، آن را تجربه نکرده باشد.(مهجور،۳۹،۱۳۸۰)

ارسطو: از نظر ارسطو بازی نیروی نهفته­ای است که روان آدمی را از خواست­های مضر و احساسات و امیال چرکین پاک می­ کند.(همان منبع)

تئوری انرژی مازاد شیلر- اسپنسر^[۴۳]: هربرت اسپنسر در” تئوری انرژی مازاد شیلر- اسپنسر” بیان ‌کرده‌است که : به طور طبیعی مقداری انرژی اضافی در بدن خردسال موجود است. آن دسته از انرژی­های بدن که نمی­تواند از طریق کارهای اجتماعی مصرف شود،باید در سال­های کودکی و نوجوانی از راه بازی تخلیه گردد.(همان منبع)

کارل دایم^[۴۴]:دایم معتقد است اگر انسان در دوران کودکی و نوجوانی بازی­های با ارزشی را آموخته باشد،در بزرگسالی هرگز به بازی­های کم ارزش مانند قمار کردن نمی­پردازد.(همان منبع)

آلفرد آدلر^[۴۵]: از دیدگاه آدلر بازی وسیله­ای است برای آرام ساختن میل خودنمایی و برتری جویی کودک. به گفته آدلر بازی به کودک امکان می­دهد که امیال مذبور را با توجه به خواست­های خود به راحتی دگرگون ساخته، در بازی­های خود نشان دهد.(همان منبع)

گروس: ارزش انطباقی

گروس شاید نخستین نظریه­پرداز درباره بازی باشد که در سال ۱۸۹۸ مشاهداتش را از بازی­های انسان و متاثر از نظریه تکاملی داروین منتشر کرد.او معتقد بود بازی انسان از بازی حیوانات دیگر پیچیده­تر است، بازی را دارای ارزش انطباقی می­داند و می­گوید، بازی به کودکان فرصت می­دهد که فعالیت­های بزرگسالان را تمرین کنند و هدف خاصی از آن ندارند. کودکان ابتدا به بازی­هایی می­پردازند که به رشد و تکامل مهارت­ های حسی و حرکتی آن­ها می­انجامد و بعدا به بازی­هایی علاقه­مند می­شوند و اقدام ‌می‌کنند که روابط اجتماعی آن­ها را تسریع ‌می‌کنند.(خزاعی و خزاعی،۱۷،۱۳۹۲)

فروید: بازی وسیله­ای است برای کامروایی

1. 1. Shapira & Tsemach ↑

1. 1. Stavrou-Costea ↑

1. 1. Ferguson ↑

1. 1. Spreitzer ↑

1. 1. Doneson ↑

1. 1. Robbins, Crino & Fredendall ↑

1. 1. Harrison ,Tina, Waite, Kathryn & Hunter ↑

1. 1. Lippin ↑

1. 1. Smith ↑

1. 1. Greasley, Bryman, Naismith & Soetanto ↑

1. 1. Han, sookja & yun ↑

1. 1. Littrell ↑

1. 1. Jwo & shim ↑

1. 1. Relational approach ↑

1. 1. Mechanistic Approach ↑

1. 1. Canger &. Kanungo ↑

1. 1. Motivational approach ↑

1. 1. Cognitive approach ↑

1. 1. Peterson, Andrew & Zimmerman ↑

1. 1. Ergenel, Saglam & Metin ↑

1. 1. Menon ↑

1. 1. Erturk ↑

1. 1. Wang & Lee ↑

1. 1. Thomas & Velthouse ↑

1. 1. Shapira & Tsemach ↑

1. 1. Moye, Henkin & Egley ↑

1. 1. Stewart., Rita McNulty, Quinn Griffin & Fitzpatrick ↑

1. 1. Competency ↑

1. 1. Self – Efficacy ↑

1. 1. Cho & Faerman ↑

1. 1. Amichai & McKenna ↑

1. 1. Collins – Michael & Dwain ↑

1. 1. Personal – Mastery ↑

1. 1. Dimitriades ↑

1. 1. Meaning ↑

1. 1. Meaningful ↑

1. 1. Ongori Henry ↑

1. 1. Chiang & Jang ↑

1. 1. Sapelli ↑

1. 1. Choice ↑

1. 1. Self J Determination ↑

1. 1. Deci ↑

1. 1. Bonias, Bartra, Leggat, & Stanton ↑

1. 1. Littrell ↑

1. 1. Impact ↑

1. 1. Pesonal Consequence ↑

1. 1. Dimitriades & Zoe ↑

1. 1. Active Control ↑

1. 1. Passive Control ↑

1. 1. kellyford ↑

1. 1. Nauman, Mansurkhan & Ehson ↑

1. 1. Fostering Personal Mastery Experiences ↑

1. 1. Modeling ↑

1. 1. Team working ↑

1. 1. Thomas & Velthouse ↑

1. 1. Conger & Kanungo ↑

1. 1. Bowen & Lawler ↑

1. 1. Mclagan ana nel ↑

1. 1. GAO, ↑

1. 1. Quinn and spreitzer ↑

1. 1. badura ↑

1. 1. noller ↑

1. 1. INDIVIDUALISM ↑

1. 1. INSTRUMENTALISM ↑

1. 1. FREEDOM ↑

1. 1. Japan productivity center ↑

1. 1. International Labour Organization ↑

1. 1. Europe Productivity Agency ↑

1. 1. Organization of Economic Cooperation and Development ↑

1. 1. Mc kee ↑

1. 1. Berman ↑

1. 1. Ilgen & Klein ↑

1. 1. Kelly & Swindell ↑

1. 1. Rao & Miller ↑

1. 1. Motivation ↑

1. 1. Understanding ↑

1. 1. Organizational Support ↑

1. 1. Performance Feedback ↑

1. 1. Ability ↑

1. 1. Clarity ↑

1. 1. Help ↑

1. 1. Incentive ↑

1. 1. Evaluatio ↑

1. 1. Validity ↑

1. 1. Environment ↑

1. 1. Prokopenko ↑

۲-۲-۱-۵-ناتوانان اقلیت بزه دیده ^[۱۰]

اقلیت ها گروهی از مردم جامعه هستند که از جهاتی مانند دین،فرهنگ،نژاد،و بینش سیاسی از عموم مردم که اکثریت آن جامعه را تشکیل می‌دهند متمایز می‌شوند و به دیگر سخن نسبت به عموم مردم درصد کمتری دارند.^[۱۱]بر این مبنا اقلیت ها به انواع دینی،قومی،نژادی و … تقسیم می‌شوند.

از دیدگاه بزه شناسی اقلیت به همه ‌گروه‌های اجتماعی که پست شمرده می‌شوند و مورد تبعیض قرار می گیرند گفته می شود.مطالعات بزه دیده شناسان نشان داده است که اقلیت ها بیش از سایر ‌گروه‌های اجتماعی درمعرض خطر بزه دیده گی قرار دارند.اما راه های حمایت از اقلیت ها در حقوق بین الملل به طور کلی در قالب اعلامیه جهانی حقوق بشر،میثاق حقوق مدنی و سیاسی ،اعلامیه تهران و به طور خاص در اساسنامه دیوان کیفری بین الملل،کنوانسیون پیشگیری از جرم نسل زدایی و کیفر آن و دیگر اسناد جهانی و منطقه ای منعکس شده است.در ایران اگر چه مطابق اصول ۱۲ و ۱۳ و ۱۹ اقلیتهای دینی و مذهبی و قومی و نژادی به رسمیت شناخته شده است،اما مقررات ویژه ای برای حمایت از اقلیت های بزه دیده وجود ندارد.^[۱۲]

۲-۲-۲-انواع بزه دیدگان از حیث اثر بزه دیدگی بر آنان

از حیث اثری که بزه دیدگی بر افراد دارد می توان بزه دیدگان را به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم تقسیم‌بندی کرد که به شرح آن اشاره خواهد شد. جرائم بدون‌بزه‌دیده نیز مفهوم دیگری است که به بزه‌دیدگی مربوط است. این اصطلاح برای رفتارهای جرم‌انگاری‌شده که همراه با تهدید و خشونت نسبت به حقوق دیگران نیست، به کار می‌رود و همچنین می‌تواند شامل موقعیت‌هایی شود که فرد تنهاست یا ارتکاب عمل با توافق دیگران صورت گیرد.بنا ابراین دو یا چند نفر هم می‌توانند درباره ارتکاب این عمل مجرمانه با هم توافق کنند.

رانندگی با موتورسیکلت یا دوچرخه بدون کلاه ایمنی، پریدن از ساختمان‌های بلند شهر، مصرف مواد مخدر و محرک به صورت تفریحی، رانندگی با ماشین بدون کمربند ایمنی، فاعل یا مفعول واقع‌شدن در فحشا، برهنگی در مکان‌های عمومی، زنا و نیز پورنوگرافی (نه ‌در مورد کودکان و نه به اجبار) مؤلفه‌‌هایی از جرائم بدون‌بزه‌دیده هستند.گاهی اوقات جرائم بدون‌بزه‌دیده شامل رفتارهای جدی‌تری نظیر سقط جنین، پرواز غیرمجاز و رفتارهای مشابه با ماهیت خطرزای ورزشی، زنای با رضایت و… می‌شود. نکته‌ای که در جرائم بدون‌بزه‌دیده باید بدان دقت کرد آن است که در مواقعی که توافق بین طرفین حاصل می‌شود این توافق باید به شکل واقعی باشد؛ ‌بنابرین‏ نمی‌توان از توافق با حیوانات، کودکان، انواع ناتوانان ذهنی و بیماران خلقی و روانی، افراد مست و معتاد و ناآگاه و تحت فشار سخن گفت.

برخی گفته‌اند این اصطلاح ‌در مورد جرائمی مانند زنای محصنه و شرب خمر و نظایر آن تا اندازه‌ای گمراه‌کننده است؛ چراکه در بسیاری از این جرائم، به طور غیرمستقیم، بزه‌دیده را می‌توان ‌تشخیص است. علاوه‌براین در جرائمی نظیر مصرف مواد مخدر و روسپیگری «بزه‌دیدگان بالقوه»^[۱۳] وجود دارند؛ ازاین‌رو برخی دیگر با تقسیم‌بندی انواع بزه‌دیده به «بزه‌دیده مستقیم» (خود‌بزه‌دیده)، «بزه‌دیده مرتبط» (خانواده و اقوام بزه‌دیده)، «بزه‌دیده غیرمستقیم» (کل جامعه) و «بزه‌دیده بزهکار»، شرط تحقق عمل مجرمانه را به وجود دو طرف بزهکار و بزه‌دیده منوط کرده و معتقدند که اگر رفتاری بزه‌دیده نداشته باشد نمی‌توان آن را مجرمانه دانست.

۲-۳-تشریک مساعی بین‌المللی در خصوص بزه دیدگان

با وجود آنکه گرایش بین‌المللی در نهضت بزه دیدگان نسبتاً نوین است، لیکن اولین حرکت در زمینه بزه دیده شناسی در سال ۱۹۴۰ توسط یک محقق اسرائیلی به نام بنیامین مندلسون و یک محقق آلمانی به نام هانس فون هنتیگ به عمل آمد. بنیامین مندلسون در حقوق کیفری می گفت:

«هیچ گاه بزه دیده به اندازه کافی مورد مطالعه و تحت حمایت دادگستری قرار نگرفته و افکار عمومی نیز آن طور که باید در زندگی اجتماعی از وی پیشیبانی ننموده است. بزه دیده نمی داند در تاریخ بر سر تقاضا ها و خواسته هایش چه خواهد آمد، در این دوره بزه دیده به مثابه یک بزه دیده مورد توجه قرار نگرفته است، هیچ گاه بزه دیده به عنوان یک مسئله مستقل در نظر گرفته نشده است، در این هنگام او نمی دانست که باید چهل سال صبر کند تا اینکه پزشکان، حقوق دانان، روانشناسان، جامعه شناسان، قانونگذاران و دیگر متخصصان به مفهوم بزه دیده توجه کنند.»^[۱۴]

پس از مندلسون بعدها تلاش اصلاح کننده قانون انگلیسی، مارگری فرای منجر به تصویب قانون پرداخت غرامت بزه دیده مصوب ۱۹۶۳ در نیوزلند گردید، بلافاصله توسط بریتانیای کبیر و ایالت های مختلف آمریکا ادامه داده شد. جنبش بحران در تجاوز جنسی که در ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورها در اوایل سال ۱۹۷۰ به وجود آمد در سطح بین‌المللی بزه دیده شناسی را به عنوان یک شاخه مستقل از جرم شناسی در اولین سمپوتیزم بین‌المللی بزه دیده شناسی که در سال ۱۹۷۳ در اورشلیم اسرائیل برگزار گردید، به رسمیت شناخته شد، جایی که مجموعه ای اسناد ‌در مورد پرداخت غرامت بزه دیده، مداخله در بحران و عقاید در زمان تأسيس برنامه های خدمات رسانی به بزه دیده از قبیل مراکز بحران در تجاوز جنسی، سرپناه های خشونت خانوادگی، و واحد های کمک به بزه دیدگان در تعدادی از کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا، پادشاهی انگلستان و کانادا منعکس گردید.

۲-۴-حقوق بنیادین بزه دیدگان در فرایند دادرسی کیفری

هر فرد انسانی از پاره ای از حقوق در جامعه برخوردار است که می توان این حقوق را به حقوق بنیادین و غیر بنیادین تقسیم بندی کرد. حقوق بنیادین مایه قوام و دوام وجود و شخصیت انسانی است. این حقوق فارغ از برداشت های که مکاتب پوزیتویستی در خصوص نسبی گرایی فرهنگی و مشابه آن مطرح کرده‌اند به حوزه خاصی اختصاص نداشته و همه ملل و اقوام و فرهنگ‌ها می‌توانند مدعی استفاده از آن باشند. با تعریف و تبیین مفهومی حقوق بنیادین، به شرح و توصیف آن از حیث مصداقی و مفهومی اشاره خواهد شد.

۲-۴-۱-تعریف و مفهوم حقوق بنیادین

۴- سرمایه اجتماعی از دیدگاه آپهوف

آپهوف برای مفهومی کردن و ساختن یک چهارچوب مفهومی از سرمایه اجتماعی آن را به دو طبقه مرتبط به هم از پدیده‌ها تقسیم می‌کند: ساختاری و شناختی(Uphoff, 2002). آپهوف سرمایه اجتماعی در شکل ساختاریش را با شکل‌های گوناگون سازمان اجتماعی پیوند می‌زند، مواردی مانند نقش‌ها، قواعد، روش‌های قبلی یا رسوم و رویه‌ها و به همراه دامنه وسیعی از شبکه هایی که به همکاری یا تعاون و خصوصاًً کنش جمعی دو طرفه سودمند کمک می‌کنند. ایده های ناشی از طبقه‌بندی شناحتی زمینه را برای مردم جهت کنش دو طرفه سودمند فراهم می‌کند. هنجارها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، و باورهایی که سازنده سرمایه ‌اجتماعی شناختی می‌باشند مواردی هستند که رفتار مبتنی بر همکاری و تعاون را منطقی و قابل احترام می‌کنند.

آپهوف منابع و ظهور سرمایه ‌اجتماعی ساختاری را در نقش‌ها، قواعد، شبکه ها، دیگر روابط بین شخصی، شیوه ها و رسوم و برای سرمایه اجتماعی شناختی در هنجارها، ارزش‌ها، نگرش‌ها و باورها می‌داند و قلمرو سرمایه اجتماعی ساختاری را در سازمان های اجتماعی و سرمایه اجتماعی شناختی را در فرهنگ مدنی عنوان می‌کند. همچنین عنوان می‌کند که عوامل پویا در سرمایه اجتماعی ساختاری روابط افقی و عمودی و در سرمایه اجتماعی شناختی اعتماد، انسجام، تعاون و خیرخواهی است (Uphoff, 2002).

۵- سرمایه اجتماعی از دیدگاه فرانسیس فوکویاما

فرانسیس فوکویاما نظریه پرداز دیگر این حوزه در تعریف این مفهوم بیشتر بر هنجارها و ارزش‌های غیررسمی تکیه کرده و آن را اینگونه تعریف می‌کند: سرمایه اجتماعی را به سادگی می توان به عنوان وجود مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش‌های غیر رسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری وتعاون میانشان مجاز است در آن سهیم هستند .این هنجارها در سیستم اجتماعی موجب ارتقای سطح همکاری اعضای جامعه و کاهش سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می‌گردد .

هنجارهایی که تولید سرمایه می‌کنند اساساً باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و مفاهیمی نظیرجامعه مدنی و ارتباطات دو جانبه باشند(فوکویاما،۱۰:۱۳۷۹). بر اساس این تعریف، نهادهای اجتماعی نیز دارای ارتباط مفهومی نزدیک با سرمایه اجتماعی می‌گردند. ‌به این ترتیب در دیدگاه این جامعه شناس آمریکایی، سرمایه اجتماعی موجب می شود تا همکاری و تعامل میان اعضای ‌گروه‌های اجتماعی به سهولت انجام گیرد(Fukuyama,2009).

۲-۲-۵- کاربرد سرمایه ‌اجتماعی برای جامعه

مطابق نظریات مطرح شده، سرمایه اجتماعی عنصری مطلوب برای انجام همکاری‌های درون گروهی است و هر چه میزان آن بالاتر باشد، دستیابی گروه به اهداف خود با هزینه کمتری انجام می‌گیرد .اگر در گروهی به سبب نبود ویژگی هایی مانند اعتماد و مشارکت، سرمایه اجتماعی به اندازه کافی فراهم نباشد، هزینه های همکاری افزایش خواهد یافت و تحقق عملکرد بستگی به برقراری نظامهای نظارتی و کنترل پر هزینه خواهد داشت. در مقابل، وجود سرمایه اجتماعی به میزان کافی و مناسب سبب برقراری انسجام و اعتماد متقابل شده و هزینه های تعاملات و همکاری های گروهی کاهش یافته و در نتیجه عملکرد گروه بهبود می‌یابد؛ پس هر چه سرمایه اجتماعی در گروه بیشتر، هزینه همکاری و تعامل کمتر و در نتیجه عملکرد و دستیابی به اهداف بیشتر و هر چه سرمایه اجتماعی در گروه کمتر، هزینه همکاری و تعامل بیشتر و دستیابی به اهداف کمتر. تفاوت سرمایه اجتماعی با دیگر سرمایه ها مانند سرمایه مادی و سرمایه فیزیکی این است که این شکل از سرمایه حاصل روابط و تعاملات اجتماعی مبتنی بر اعتماد و مشارکت اعضای ‌گروه‌های اجتماعی است و به شکل عینی و فیزیکی وجود ندارد. تفاوت دیگر از نظرکلمن این است که؛ سرمایه اجتماعی هر چه بیشتر مصرف شود، افزایش خواهد یافت و در صورت عدم مصرف رو به کاهش و نابودی خواهد گذارد(آریان پور،۱۳۸۷).

آیا سازمان‌های غیردولتی مولد سرمایه اجتماعی هستند؟

فرضیه اصلی ادبیات توسعه اجتماعی آن است که سازمان‌های غیردولتی^[۴] به مثابه حاملان اصلی سرمایه اجتماعی، بالقوه می‌توانند ظرفیت چشمگیری برای ارتقاء سطح توسعه اجتماعی از خود بروز دهند(ایمانی جاجرمی،۴۸:۱۳۸۱).

تنوع فعالیت های سازمان های غیردولتی بسیار زیاد است. آن ها در اموری مانند فعالیت های امدادی، رفاهی، مذهبی و خیریه، خدماتی، مبارزه با خشونت، دفاع از حقوق بشر، توسعه، علم ‌و تکنولوژی، هنر، حرفه ها، مطبوعات، زنان، جوانان، پناهندگان و مهاجران،سالخوردگان و محرومین در جنبش و تلاش هستند. در کنار این برداشت می توان هیأتهای محلی^[۵] را نیز در زمره سازمان‌های غیردولتی تلقی کرد.

اوفه و فوش دو معیار وضعیت عضویت و نحوه تعیین اهداف را به عنوان ملاک‌های اصلی تمییز سازمان ها از نظر تولید سرمایه اجتماعی طرح کرده‌اند .پس اگر ‌تشکل‌های غیردولتی، سازمان‌هایی باشند که عضویت

در آن ها داوطلبانه و اختیاری باشد، این ویژگی آن ها را از نهادها و گروه هایی که عضویت در آن ها اکتسابی و بر اساس خون و نسب صورت می‌گیرد، مجزا می‌کند. البته ملاک عضویت به تنهایی برای آنکه یک تشکل غیردولتی مولد سرمایه اجتماعی باشد کافی نیست، زیرا سازمان هایی هستند مانند ادارات دولتی و شرکت ها که فرد بنا به اختیار و میل خود عضوی از آن ها تلقی می‌گردد. این گونه سازمان‌ها ویژگی هایی مانند روابط سلسله مراتبی، اهداف مشخص و رسمی و پرداخت دستمزد معین و معمولاً منظم به اعضاء دارند. این ویژگی‌ها سبب می شود که کنشها و تعاملات صورت گرفته در این سازمان‌ها شکلی رسمی و تا اندازه ای اجباری به خود بگیرد. همچنین اکثریت اعضای این سازمان‌ها در تعیین اهداف سازمان نقشی ندارند و آن ها موظف به دنباله روی از اهدافی هستند که از پیش تعیین شده و معمولاً شکل رسمی و قانونی دارد .‌بنابرین‏ یکی دیگر از ویژگی های مولد سرمایه اجتماعی سازمان های غیردولتی این است که تعیین اهداف سازمان در آن ها بر اساس تعامل و اشتراک فکر در میان اعضایی که روابط افقی با یکدیگر دارند صورت می‌گیرد(آریان پور،۱۳۸۷). به طور خلاصه هنگامی می توان سازمان های غیردولتی را مولد سرمایه اجتماعی دانست که از

ویژگی های زیر برخوردار باشند:

الف- عضویت در آن ها داوطلبانه و اختیاری باشد.

ب- تعیین اهداف در آن ها بر اساس مشورت و همفکری میان اعضاء صورت گیرد.

پ- اعضای آن ها روابط افقی و مبتنی بر برابری حقوق با یکدیگر داشته باشند.

ت- آن ها کمترین وابستگی را به نهادهای صاحب و اعمال کننده قدرت سیاسی در جامعه یعنی دولت داشته باشند.

ث- آن ها برای کسب سود و منفعت فعالیت نمی کنند, بلکه اهدافی غیرانتفاعی مانند کمک به فقرا، آموزش، توجه به محیط زیست و ایجاد ائتلاف میان ‌گروه‌های کوچک مردم دارند.