• • ارزیابی کفایت شیوه و حدود افشای اقلام در صورت های مالی

• • ارزیابی توضیحات مدیریت صاحبکار

• • ارزیابی کمی و کیفی شواهد به منظور اظهارنظر درباره صورت های مالی

• • ارزیابی مطابقت اطلاعات با اصول پذیرفته شده حسابداری و استانداردهای حرفه ای

• • قضاوت حرفه ای از چند عامل کلیدی تاثیر می پذیرد. پژوهشگران در حال حاضر مشغول مطالعه تاثیر محیط کاری حسابرسی، ویژگی های حسابرس، شواهد حسابرسی، فرایند تصمیم گیری و ویژگی های کیفی قضاوتند.(مهام،۱۳۸۳)

  

• • قضاوت حرفه ای یکی از عناصر اصلی حسابرسی است. حسابرسان هم درباره استفاده درست و به جای تهیه کنندگان گزارش‌های مالی از استانداردهای حسابداری و هم ‌در مورد چگونگی انجام کار حسابرسی باید پیوسته از قضاوت حرفه ای خود استفاده کنند. یافته های تحقیق نشان می‌دهد که دانش، تجربه، درستکاری و پای بندی به مبانی اخلاقی مهمترین ویژگی های شخصی و نظارت حرفه ای بر کار حسابرسان، وجود شرایطی که حسابرسان خود را ملزم به ‌پاسخ‌گویی‌ نسبت به قضاوت های حرفه ای انجام شده بدانند، وجود استانداردهای حسابداری و حسابرسی مهمترین عوامل محیطی مؤثر بر قضاوت حرفه ای در حسابرسی است (بستانیان، ۱۳۸۶).

• قضاوت فرآیندی است که در آن افراد درباره جنبه‌های مربوط به مسئله مورد تصمیم گیری فکر و اظهارنظر می‌کنند.

قضاوت های اشتباه، اغلب ناشی از اشتباه تصمیم گیری هاست. ‌بنابرین‏، برای بهبود تصمیم گیری ها باید اشتباهات در قضاوت ها شناخته شده و حداقل شود. همواره تصمیماتی که توسط افراد صورت می‌گیرد دارای یک فرایند متوالی است. در این فرایند، ممکن است راهکارهای جدیدی در دسترس قرار گیرد یا معیارهای تصمیم گیری جدیدی معرفی شود یا معیارهای موجود با توجه به اطلاعاتی که در دسترس قرار می‌گیرد، تغییر یابد. یکی از جالب ترین و مهم ترین جنبه‌های حسابرسی، قضاوت هایی است که حسابرسان به عنوان بخشی از کار روزمره خود با آن سروکار دارند (حساس یگانه و تالانه، ۱۳۸۲، ۶۰).

۲-۲-۱- قضاوت حرفه ای

قضاوت از دو کلمه (judgment) و (professional) تشکیل شده است .معنای قضاوت حکم کردن مسائله و اتخاذ تصمیم های عاقلانه است.(معین، ۱۳۷۶)حرفه نیز که در معنای عام پیشه و کاری است که شخص به طور تمام وقت به آن اشتغال دارد، معنای والاتری نیز دارد، به گونه ای که در فرهنگ اصطلاحات حسابداری سجادی نژاد – اکبری ( ۱۳۸۵ ) بر اساس تعریف انجمن حسابداران انگلستان به ” شغلی که اشتغال به آن عمدتاً مستلزم به کار گرفتن توانایی‌های فکری به دست آمده از تحصیلات و تجارب نسبتا طولانی باشد ” گفته می شود. ‌بنابرین‏ اگرچه معنای عام ” حرفه ای ” کسی است که کاری را پیشه تمام وقت خود قرار دهد، ” حرفه ای ” معنای خاصی نیز دارد و به شخصی گفته می شود که ” تجربه گرانقدر و استاندارد های حرفه ای بالا دارد”.

قضاوت حرفه ای باید از روی دلیل باشد و کسی مجاز به انجام آن است که قادر به دستیابی به دلیل های لازم برای حکم خود باشد و شرط صدور فتوا ، مجتهد بودن است که نیاز به دانش، توان استدلال و پرهیزگاری دارد . با توجه به مراتب بالا تعریف زیر مورد نظر این تحقیق است :
“قضاوت حرفه ای در حسابرسی به معنای اظهار نظر معقول و حکم کردن مستدل درباره موضوعات حسابداری و حسابرسی به وسیله شخصی است که هم تحصیلات و تجربه ارزشمندی دارد و هم ویژگی های لازم برای اظهار نظر های بی طرفانه را دارا است” (پروکتر^[۹] ۱۹۸۱).

قضاوت حرفه ای گوهره اصلی حسابرسی است. ارزشی که با حسابرسی صورت‌های مالی ایجاد می شود، ناشی از قضاوت حسابرس و در کل ناشی از مجموعه قضاوت های حرفه ای است که در چارچوب استانداردهای حسابداری و حسابرسی انجام می شود (انجمن حسابداران خبره کانادا ۱۹۹۵).

۲-۲-۲- جایگاه قضاوت حرفه ای در حسابرسی

قضاوت حرفه ای در حسابرسی به کارگیری دانش مربوط و تجربه در محدوده ای است که به وسیله استانداردهای حسابداری و حسابرسی و آیین رفتار حرفه ای تعیین شده، تا زمانی که می توان بین اقدام های جایگزین، یکی را انتخاب کرد و تصمیم مناسبی گرفته شود .
حسابرسی حرفه ای است که شباهت زیادی به قضاوت در دادگاه ها دارد. هم قاضی و هم حسابرس با ادعاهایی مواجه هستند، شواهد پشتوانه ادعا را جمع‌ آوری و ارزیابی می‌کنند و نهایتاًً ‌بر اساس معیارهایی که در اختیار آن ها قرار داده شده نظر می‌دهند و قضاوت می‌کنند. هر دوی آن ها در اظهار نظر و قضاوت خود باید انصاف را رعایت کنند (مایتز و شرف^[۱۰]،۱۹۶۱).

رویکرد استانداردی برای اعمال قضاوت حرفه ای وجود ندارد، اما اعمال قضاوت حرفه ای درست در انجام وظیفه یک حسابرس، عامل برجسته ای است و افزایش مهارت در قضاوت برای حسابرسان اساسی است.

۲-۲-۳- قضاوت حرفه ای در استانداردهای حسابرسی

در بخش ۲۰ استانداردهای حسابرسی ایران، با عنوان “هدف و اصول کلی حسابرسی صورت‌های مالی” آمده است که حسابرسی کاری قضاوتی است و قضاوت های حسابرسی در دو موضوع زیر صورت می‌گیرد:

الف: گردآوری شواهد، برای نمونه در تصمیم گیری نسبت به نوع و ماهیت، زمان بندی اجرا و حدود روش های حسابرسی.

ب: نتیجه گیری بر اساس شواهد گردآوری شده حسابرسی، برای نمونه “تشخیص معقول بودن برآوردهای مدیریت در تهیه صورت‌های مالی”

در بند ۴ بخش ۳۲ استانداردهای حسابرسی با عنوان اهمیت در حسابرسی آمده است: “تشخیص اینکه چه چیز با اهمیت است، مستلزم قضاوت حرفه ای است.”

در بند ۲ بخش ۴۰ استانداردهای حسابرسی ایران با عنوان برآورد خطر و سیستم کنترل داخلی چنین آمده است: ” حسابرس برای برآورد خطر حسابرسی و طراحی روش های حسابرسی به منظور اطمینان یافتن از کاهش خطر به سطحی پایین که پذیرفتنی هم باشد، باید از قضاوت حرفه ای خود استفاده کنند.”

آنچه مسلم است، حسابرسان در اعمال استانداردهای حسابرسی با انواع موقعیت های مستلزم قضاوت مواجه هستند.

فرایند حل مسائل با یک ساختار فردی و برداشت ذهنی از مسائل آغاز می شود، بر این اساس هر فرد، یک استراژی برای حل مسائل یا تصمیم گیری به کار می‌گیرد (قضاوت) (لمن و نرمن^[۱۱]،۲۰۰۶). لایبی در کتاب خود به نام “حسابداری پردازش اطلاعات توسط افراد، تئوری و کاربرد” در خصوص قضاوت و تصمیم گیری عنوان می‌کند در فرایند تصمیم گیری، چگونگی شکل گیری تصمیمات و تشریح فرایند تصمیم گیری از اهمیت به سزایی برخوردار است. به همین دلیل، تدوین مدل هایی متناسب با افراد مختلف و تغییر در متغیرها در طول زمان ضروری به نظر می‌رسد. “حسابرس برای ارزیابی کمیت و کیفیت شواهد حسابرسی و در نتیجه، کافی و مناسب بودن آن به عنوان پشتوانه اظهارنظر حسابرسی ، از قضاوت حرفه ای استفاده می‌کند” (کمیته تدوین استانداردهای حسابرسی ، ۱۳۸۵).

۲-۲-۴- شاخص های قضاوت حرفه ای

بررسی ادبیات کشف تقلب (انحراف) نشان می‌دهد که قضاوت حرفه ای حسابرسان مستقل بر اساس دو گروه کلی از شاخص ها یا علائم شکل می‌گیرد. به عبارت بهتر هر چه میزان واکنش حسابرسان ‌به این علائم بیشتر و قوی تر باشد قضاوت حرفه ای آن ها دقیق تر است: