۳-۵- ابزار پژوهش
در این پژوهش با توجه به اهداف،علاوه بر پرسشنامه جمعیت شناختی (محقق ساخته) از چهار پرسشنامه منبع کنترل،میزان اضطر اب،بهزیستی روان شناختی و شکایات روان تنی استفاده به عمل آمد که در زیر به تفصیل به معرفی پرسشنامه‌ها و شواهد حاکی از روائی وپایایی آن ها پرداخته شده است.
۳-۵-۱-پرسشنامه جمعیت شناختی
پژوهشگر با در نظر گرفتن ویژگی‌های پژوهش،در ابتدا پرسشنامه جمعیت شناختی شامل سن، جنس، تعداد اعضای خانواده وسابقه کار را تنطیم نموده وضمیمه مجموعه پرسشنامه‌ها قرار داد.
۳-۵-۲- پرسشنامه منبع کنترل
این مقیاس توسط راتر(۱۹۹۶)تهیه شده است ودارای ۲۹ ماده می‌باشد.وهر ماده آن از دوجمله تشکیل شده است. نمره گذاری این مقیاس به صورت صفر ویک است.۶ ماده از این پرسشنامه به صورت خنثی هستند و به آن ها نمره تعلق ن‌می‌گیرد.بنابرین نمره ها بین ۰تا۲۳در نوسان است.نمرۀ بالا در این مقیاس نشانگر جهت گیری درونی ونمرۀ پایین نشانگر جهت گیری درونی است.(پرسشنامه مذکور از پایان نامه حسن شاهی، ۱۳۷۶ اقتباس شده است).نویکی ودیوک[۲۳۱] در سال ۱۹۳۸ برای برآورد روایی مقیاس منبع کنترل نویکی-استریکلند،آن را با مقیاس راتر سنجیدند که ضریب همبستگی آن برابر۶۸/۰شد. همچنین در سال ۱۳۷۵ در پژوهشی مشابهی ضریب همبستگی مقیاس منبع کنترل نویکی –استریکلند[۲۳۲] با مقیاس راتر را برابربا ۶۸/۰ محاسبه نمود.(شمس،۱۳۷۸)درخصوص اعتبار این پرسشنامه راتر(۱۹۹۶)مطالعات زیادی را به روش بازآزمایی انجام داد ومیزان اعتبار آنهارا بین ۴۹/۰ تا۸۳/۰ گزارش داده است.(هیوش [۲۳۳]۱۹۷۶) میزان اعتبار آزمون راتر را به روش باز آزمایی در یک فاصله زمانی ۲ماهه ۴۸/۰تا۸۴/۰ گزارش داده است (شمس،۱۳۷۸).
۳-۵-۳- پرسشنامۀ فهرست تجدید نظر شدۀ علایم روانی(SCL-90R)
(از دوخرده مقیاس این پرسشنامه یعنی شکایات جسمانی و میزان اضظراب برای سنجیدن شکایات روان تنی وهمچنین میزان اضطراب در بازنشستگان برای سهولت پاسخ‌گویی آن ها به علت بالا بودن سن استفاده شد.)
این آزمون دردهۀ ۱۹۸۰توسط دروگایتس[۲۳۴] وهمکارانش معرفی وسپس مورد تجدید نظر قرار گرفت (به نقل از کرمی،۱۳۸۲ ).این آزمون یک ابزار خودسنجی شامل ۹۰ سوال می‌باشد که علایم روانی را در ۹ بعد ارزیابی می‌کند. این ۹ بعدعبارتند از شکایت جسمانی، وسواس فکری وعملی، حساسیت میان فردی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری،ترس مرضی، افکار پارانوییدی وروان پریشی. با توجه به اینکه درپژوهش حاضراز زیر مقیاس‌های شکایات جسمانی واضطراب پرسشنامه SCL90R استفاده خواهدشد به شرح هر کدام از آن ها پرداخته می‌شود.
۳-۵-۳-۱- شکایات جسمانی
این بعد نشانگراضطراب ناشی از درک نارساییهای جسمانی است.شکایات جسمانی شامل شکایات از دستگاه‌های قلب وعروق،گوارش،تنفس و دستگاه های دیگری که سیستم عصبی خودمختار در آن ها نقش واسطه‌ای زیادی دارند.در این بعد فرد کارکرد بیمارگونه بدن خود را درک می‌کند.
۳-۵-۳-۲- اضطراب
سوالات این بعد علایم ونشانه‌های اضطراب مانند لرزش،واکنشها ی جسمانی اضطراب، نگرانی از آینده و موارد دیگر را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. ۱۰ سؤال از این آزمون برای سنجش این بعد اختصاص داده شده است (کرافت،[۲۳۵]۱۹۹۹).
تعدادی ازسؤالات آزمونR SCL-9O تحت عنوان سؤالات اضافی ارائه گردیده است این سؤالات شامل طیف متنوعی از علایم ونشانه‌هایی هستند که در بسیاری ازبیماریهای روانی مشترک است. پاسخ هرسؤال دارای یک طیف در مقیاس لیکرتی ۵ درجه ای از به هیچ وجه تا بسیار زیاد است که از صفر تا چهار نمره را به خود اختصاص می‌دهد. این آزمون در سال ۱۳۵۹ توسط میرزایی در ایران هنجار یابی گردید. دراگوتیس و همکاران(۱۹۷۶) برای سنجش پایایی ابعاد نه گانه این آزمون از روش محاسبه پایایی درونی وپایایی به روش آزمون به روش مجدد استفاده نمود برای محاسبه ثبات درونی این آزمون،در پژوهشی از ضریب آلفای کودر ریچارد سون ۲۰ استفاده کرده‌اند ونتایج تعداد ضرایب به دست آمده برای ۹ بعد رضایت بخش بوده است.پایایی آزمون مجدد که ثبات پرسشنامه را درطول زمان می‌سنجد پس از گذشت یک هفته محاسبه شد.نتایج حاصل نشان داد که اکثر موارد ضریب همبستگی بالابین۷۸/۰ تا۹۰/۰ بوده اند (شریفی،۱۳۸۸).
مرعشی (۱۳۷۵) با طراحی واجرای پژوهشی با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ وروش دونیمه کردن مورد بررسی قرارداد بالاترین مقداراعتبار دونیمه کردن بین ۹۳/۰تا۸۰/۰ وهمچنین در روش آلفای کر انباخ بین ۹۳/۰ تا۸۱/۰ گزارش شده است(برگرفته از کتاب آزمون‌های روان شناختی از ساعتچی،کامکاری و عسگریان،۱۳۸۹ ).
۳-۵-۴- پرسشنامه بهزیستی روان شناختی مولوی
این مقیاس توسط مولوی و همکاران (۱۳۸۸)با این هدف که شاخص ملی بهزیستی روان شناختی را مبنی بر شرایط موجود در جامعه خودتعیین کرده باشند تهیه شده است.فرم نهایی این آزمون بعد ازتحلیل سؤالات و تجدید نظر یک پرسشنامه ۳۹ سؤالی می‌باشد که یک ابزار خود سنجی است،که بهزیستی روان شناختی را در چهار بعد ارزیابی می‌کند که این چهار بعد عبارتند:
۱- زیرمقیاس سرزندگی با علامت[۲۳۶](V) 2- زیرمقیاس اراده با علامت(D)[237]3- زیرمقیاس نوروز با علامت ([۲۳۸]( N4- زیرمقیاس استرس- افسردگی با علامت.[۲۳۹] ( SD)که سوالات هر زیر مقیاس با علای‌می‌که در روبروی آن ها می‌باشد در پرسشنامه مشخص شده اند.که از مجموع دومقیاس اولی عواطف مثبت وازمجموع دوزیر مقیای بعدی عواطف منفی به دست می‌آید وهمه سوالات از چپ به راست واز یک تاپنج نمره گذاری می‌شوند. روائی کلیه زیر مقیاس‌های این پرسشنامه با نمره کل آن مقیاس رابطه مثبت دارد وقدرت تشخیص بالایی دارد و پایائی وشاخص هماهنگی درونی این پرسشنامه یعنی ضریب آلفای کرونباخ درمورد کل سؤالات برابر با۹۲/۰ است که نشان می‌دهد فقط ۸/۰ واریانس سؤالات اثر خطای اندازه گیری است.نقطه برش این پرسشنامه ۹/۱ است یعنی کسانی که در بالای ۹/۱ قرار دارند احتمال بهزیستی بیشتری دارند و کسانی که زیر این مقدار هستند احتمال بهزیستی کمتری دارند(حسین مولوی،ترکان، سلطانی، پالاهنگ، ۱۳۸۸).
جدول(۳-۱)پایایی پرسشنامه بهزیستی روانشناختی
سرزندگی
اراده
نوروز
استرس – افسردگی
عواطف مثبت
عواطف منفی
بهزیستی روان شناختی
۹۳/۰
۸۸/۰
۹/۰
۸۴/۰
۹۵/۰
۹۲/۰
۹۶/۰
