آیزنک علاقه­مند بود بداند که برون­گرایان و ودرون­گرایان از لحاظ زیستی و ژنتیکی چه تفاوتی با هم دارند. او دریافت که سطح پایه­ انگیختگی مغز برون­گرایان پایین­تر از درون­گرایان است. چون سطح انگیختگی مغز برون­گرایان پایین­ است به برانگیختگی و تحریک نیاز دارند و فعالانه آن را جست­و­جو ‌می‌کنند. در مقابل درون­گرایان از برانگیختگی و تحریک دوری ‌می‌کنند زیرا سطح انگیختگی مغز آن­ها از پیش بالا است. (همان منبع).

۲-۲-۲ روان­رنجور­خویی

افراد روان­رنجور به صورت مضطرب، افسرده، تنیده، غیر­منطقی و دمدمی توصیف می­شوند. امکان دارد آن­ها عزت نفس پایین داشته و مستعد احساس گناه باشند. آیزنک معتقد بود که روان­رنجورخویی عمدتاًً ارثی است، حاصل عوامل ژنتیکی است نه یادگیری یا تجربه. روان­رنجورخویی در ویژگی­های زیستی و رفتاری جلوه­گر می­ شود که با ویژگی­های افرادی که ثبات هیجانی داشته و در انتهای بعد روان­رنجورخویی قرار دارند متفاوت است. کسانی که از لحاظ روان­رنجورخویی بالا هستند در آن نواحی مغز که شاخه­ سمپاتیک سیستم عصبی خودمختار را کنترل ‌می‌کنند فعالیت بیش­تری را نشان می­ دهند. این سیستم هشدار دهنده بدن است که با افزایش دادن سرعت تنفس، ضربان قلب، جریان خون به عضلات، و آزاد شدن آدرنالین به رویدادهای استرس ­زا یا خطرناک پاسخ می­دهد. آیزنک معتقد بود که سیستم عصبی خودمختار در افراد روان­رنجور حتی به عوامل استرس­زای ملایم واکنش مفرط نشان می­دهد که زود­رنجی یا حساسیت بیش از حد مزمن به بار ‌می‌آورد. این وضعیت به افزایش تهییج­پذیری در پاسخ به تقریباً هر موقعیت دشواری منجر می­ شود. در واقع افراد روان­رنجور به رویدادهایی که دیگران بی­اهمیت می­دانند به صورت هیجانی واکنش نشان می­ دهند. به عقیده­ی آیزنک، این تفاوت­های واکنش­پذیری زیستی در بعد روان­رنجورخویی، فطری هستند. افراد به صورت ژنتیکی به سمت روان­رنجورخویی یا ثبات هیجانی گرایش دارند. (شولتز،۱۹۹۰؛ ترجمه سید­محمدی، ۱۳۸۸).

از نظر آیزنک، صفات و ابعاد عمدتاًً به وسیله­ وراثت تعیین می­شوند، هر چند که شواهد پژوهشی نشان می­ دهند که عنصر ژنتیکی برون­گرایی و روان­رنجورخویی نیرومندتر از روان­پریش­خویی است. آیزنک تأثیرات محیطی و موقعیتی بر شخصیت، مانند تعامل­های خانوادگی در کودکی را منتفی ندانست ولی معتقد بود که تأثیرات آن­ها بر شخصیت محدود است.(همان منبع).

۲-۳ اصول شخصیت شناسی

اولین اصل در شخصیت­شناسی^[۵۴] موری^[۵۵]، اصطلاح او برای بررسی شخصیت، این است که شخصیت در مغز ریشه دارد. فیزیولوژی مغز انسان تمام جنبه­ های شخصیت را هدایت و کنترل می­ کند.نمونه ساده این است که برخی داروها عملکرد مغز و از این رو شخصیت را تغییر می­ دهند. هر چیزی که شخصیت به آن وابسته است، ازجمله حالت­های احساس، خاطرات، عقاید، نگرش­ها، ترس­ها و ارزش­های هشیار و نا­هشیار در مغز وجود دارد. اصل دوم در سیستم موری به مفهوم کاهش تنش مربوط می­ شود. سومین اصل شخصیت­شناسی موری این است که شخصیت فرد در طول زمان به رشد کردن ادامه می­دهد. چهارمین اصل موری این عقیده را شامل می­ شود که شخصیت تغییر و پیشرفت می­ کند و ثابت یا راکد نیست. موری طبق اصل پنجم، بر بی­همتا بودن هر فرد تأکید می­ کند و در عین حال به شباهت­هایی بین تمام افراد نیز واقف است. (شولتز،۱۹۹۰؛ ترجمه سید­محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۳-۱ ثبات بین­فرهنگی

گرچه عوامل یکسانی در فرهنگ­های متعدد متداول هستند ولی تفاوت­های عمده­ای در اهمیت نسبی و پسندیدگی اجتماعی آن ها مشخص ‌شده‌اند. برای مثال استرالیایی­ها برون­گرایی و خوشایندی را پسندیده­تر از سه عامل دیگر می­دانند. در مقابل ژاپنی­ها وظیفه­ شناسی را مهم­تر از سایر عوامل می­دانند. به عبارت دیگر، در جامعه­ ژاپن وظیفه­شناس بودن برای فرد بیش­تر از برون­گرا بودن، خوشایند­بودن، گشوده­بودن یا حتی ثبات هیجانی داشتن اهمیت دارد.معلوم شد که در هنگ­کنگ و هندوستان، خوشایندی مهم­ترین عامل است. در سنگاپور ثبات هیجانی مهم­تر بود، در حالی که در ونزوئلا ویژگی قابل تحسین برون­گرایی است. در شیلی، فنلاند، آلمان، هلند، ترکیه و ایالات متحده هیچ عامل واحدی از عوامل دیگر مهم­تر نبود. .(همان منبع).

۲-۳-۲ ثبات عوامل

این عوامل در کودکان و بزرگسالان تشخیص داده ‌شده‌اند. در پژوهش طولی که آزمودنی­های یکسانی را به مدت شش سال بررسی کردند، معلوم شد که هر پنج عامل از سطح بالای ثبات برخوردار بودند. (کاستا و مک­کری، ۱۹۸۸). برای مثال افرادی که در کودکی از لحاظ خوشایندی بالا بودند در بزرگسالی نیز همین­طور ماندند. در تحقیق دیگری، از معلمان دوره پیش­دبستانی در­خواست شد پیش ­بینی کنند که دانش ­آموزان آن ها که در آن زمان سه تا شش ساله بودند در بیست سالگی چگونه خواهند بود. انتظارات آن ها بر اساس مشاهده­ رفتار کودکان، با نمرات این دانش ­آموزان در پنج عامل اصلی شخصیت مطابقت داشتند. (شولتز،۱۹۹۰؛ ترجمه سید­محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۴ عوامل به وجود آورنده شخصیت:

شخصیت ساخته­ وراثت و محیط است. انسان با ویژگی‌ها ی ژنتیکی خاصی به دنیا می‌آید، و از آن پس سر و کار او با محیط اطراف خود خواهد بود. محیط نقش مهمی در شکل دهی شخصیت دارد. نمونه های روشن برای تاًثیر محیط بر شخصیت، کودکانی هستند که به تصادف در جنگل‌ها یا در انزوا رشد کرده‌اند. برای مثال یک کشیش هندی به نام سینگ در جنگل‌های هندوستان دو دختر را یافت و آن‌ ها را با خود به خانه برد. بر اساس گزارشِ سینگ این دو کودک در هنگام یافته شدن هیچ­گونه از رفتارهای انسانی را نداشتند. چهار دست و پا راه می‌رفتند، زوزه می‌کشیدند، از اجتماع گریزان بودند، تحریک پذیری آن‌ ها زیاد بود و روی هم رفته رفتار آن‌ ها مانند محیط شان بود. (شولتز،۱۹۹۰؛ ترجمه سید­محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۴-۱ عوامل رفتار:

• • ژنتیک

• • آدم­های اطراف در محیط وتربیت

• • تجربه ­های کودکی

• • سبک زندگی

• • جامعه – اجتماع

• • تفاوت­ها- ‌ویژگی­ها

• • ارزش‌ها ‌و بورها

• • انگیزش^[۵۶]

• • استعداد وتوانمندی

• • هوش^[۵۷]– مزاج^[۵۸]

• • بحران‌ها – زمان

• • رشد^[۵۹]

• • ادراک – هشیاری

• احساس- هیجان

شخصیت جنبه­ های درونی و بیرونی منحصر به فرد و نسبتا با دوام منش فرد است که در موقعیت­های مختلف بر رفتار تاثیر می­ گذارد و یا مجموعه ­ای از ویژگی­های با دوام و منحصر به فرد است که امکان دارد در پاسخ به موقعیت­های مختلف تغییر کند. (سید محمدی، ۱۳۸۸). از دهه ۱۹۳۰ تا به امروز رویکرد­های متعددی برای بررسی شخصیت پدیدار ‌شده‌اند و از دیدگاه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. (شولتز، ۱۹۹۰؛ ترجمه­ سید­محمدی، ۱۳۸۸).